Hugur - 01.01.1997, Blaðsíða 46

44
Vilhjálmur Árnason
HUGUR
stefna, sem svo er nefnd vegna þess að hún vill endurvekja áherzluna á
mannkostina sem grundvöll siðferðis, og sú síðari er samfélags-
hyggja, en hún saknar umræðu um þau lífsgildi sem gefa lífi okkar
inntak og merkingu.
Dygðastefnumenn hafa í raun lagt lítið annað til málanna en að
ítreka hugmyndir Aristótelesar um velfamað og dygðimar sem em for-
sendur hans. Þetta kemur berlega fram í grein eftir Rosalind Hurst-
house og hún nefnir einmitt „Dygðastefnu nútímans.“ Þar hamrar hún
á þeirri hugsun að „sem mannvemr höfum við frá náttúmnnar hendi
ákveðnar tilfinningar og tilhneigingar þannig að, fyrir nakta staðreynd,
getum við aðeins blómstrað með því að þroska þau persónueinkenni
sem kölluð eru dygðirnar.“16Líkt og mörgum öðrum dygðastefnu-
mönnum er Rosalind sérstaklega uppsigað við allt tal um siðalögmál
sem hún setur í skarpa andstöðu við þátt mannkosta í siðferðinu.17 En
með þessari afstöðu sést dygðafræðingum sem kenna sig við
Aristóteles yfir mikilvægt atriði sem taka verður með í reikninginn í
siðferðisveruleika samtímans. Aristóteles lagði mikla áherzlu á sið-
vitið (frónesis) sem er vitræn dygð og verður að meta það í aðstæð-
unum hverju sinni hvað er við hæfi að gera. Siðvitið er jafnan upp-
lýst af viðurkenndum hugmyndum um rétt og rangt. í siðferðilegum
veruleika samtímans, samfélagi frjálslyndis og mannréttinda, er sið-
vitið óhjákvæmilega upplýst af almennum siðalögmálum sem dygð-
irnar gera okkur kleift að beita í einstökum aðstæðum. Það er því
rangt að draga upp skarpa andstæðu á milli almennra lögmála og
aðstæðubundinnar dómgreindar. Við verðum til dæmis að hafa al-
mennar hugmyndir um hvaða kröfur eru réttmætar til þess að verja
sjálfsvirðingu okkar og mannhelgi. Þegar lögmálum er rétt beitt
hindra þau ekki umhugsun um einstakar aðstæður, heldur lýsa þær
upp og auðvelda okkur að sjá það sem máli skiptir. Siðferðileg lög-
mál án næmis fyrir aðstæðum eru innantóm, en siðferðilegt innsæi án
skilnings á almennum siðalögmálum er blint.
16 Heimspeki á tuttugustu öld, ritstj. Einar Logi Vignisson og Ólafur Páll Jónsson
(Reykjavík: Heimskringla 1994), s. 279. Sjá einnig grein eftir Herbert Schnádel-
bach, „Was ist Neo-Aristotelismus?“, Moralitat und Sittlichkeit, ritstj. Wolfgang
Kuhlmann (Frankfurt: Suhrkamp 1986).
17 Þetta viðhorf kemur jafnvel enn skýrar fram hjá Elizabeth Anscombe í grein
hennar „Siðfræði nútímans“ í Heimspeki á tuttugustu öld.