Hugur - 01.01.1997, Page 47

HUGUR
Leikreglur og lífsgildi
45
Önnur og sennilega alvarlegri gagnrýni á dygðastefnu samtímans er
sú hugmynd sem henni jafnan fylgir að það sé hlutverk siðfræðinnnar
að greina hvað í því felst að lifa vel og ná að blómstra sem mann-
eskja. Með þessu er ég í sjálfu sér ekki að neita því að slík greining
sé möguleg, en ég tel það ekki vera hlutverk siðfræðinnar að boða
algildar hugmyndir um inntak hins góða lífs. Þar með er leitazt við að
alhæfa um lífsgildi á kostnað leikreglna sem er ætlað að tryggja að
fólk geti mótað eigið gildismat. Slíkt vinnulag býður bæði hvimleiðu
kennivaldi og varasamri forræðishyggju heim. Það er í verkahring sið-
fræðinnar að lýsa skilyrðum þess að öllum manneskjum sé gert kleift
að lifa samkvæmt sínum eigin hugmyndum um farsælt líf og sé það
tilfellið að allar manneskjur séu jafnlíkar og aristótelingar telja þá
mun framhaldið einfaldlega koma af sjálfu sér.
Samfélagssinnar hamra að nokkru leyti sama jám og dygðastefnu-
menn. Þeirra gagnrýni er sprottin af því sem þeir kalla einstaklings-
hyggju á kostnað samfélagsvitundar í frjálslyndum fjölhyggjusamfél-
ögum. Ráðið sem þeir benda á til lausnar þessum vanda er að efla
sameiginleg gildi og styrkja verðmætaskyn fólks.18 Kristján
Kristjánsson talar í þessum anda þegar hann skrifar í grein sinni „Að
kenna dygð“: „Heimilin í íslenzku samfélagi eru ekki lengur sá vermi-
reitur siðlegs uppeldis sem þau voru fyrrum [...] framan í þá staðreynd
verður að horfa að böm em yfirleitt ekki lengur uppfrædd skipulega
við ömmu- eða móðurkné í guðsótta og góðum siðum. Við getum
ekki lengur reitt okkur á siðmennt baðstofunnar.“19 (í Ijósi þessara
orða Kristjáns er gaman að geta þess að kollegar mínir hafa stungið
upp á orðinu „sveitahyggja“ í stað samfélagshyggju fyrir þessa
afstöðu.) Til að bæta úr þessu upplausnarástandi í siðferðisefnum,
viðmiðunarleysinu og verðmætabrenglinu, vilja samfélagssinnar, til
dæmis, að ríkisvaldið tryggi ekki bara sanngjarnar leikreglur heldur
efli skipulega sönn lífsgildi með því að styrkja þær stofnanir sem búa
í haginn fyrir gott mannlíf.20
18 Sbr. Sigríði Þorgeirsdóttur, „Frelsi, samfélag og fjölskylda," Hugur 6 (Félag
áhugamanna um heimspeki 1993-94), s. 35.
19 Eríndi siðfrœdinnar, ritstj. Róbert H. Haraldsson (Reykjavík: Rannsóknarstofnun í
siðfræði 1993), s. 27.
20 Michael Sandel boðar til dæmis í ritum sínum „the politics of the common good,“
sbr. t.d. grein hans „Morality and the Liberal Ideal,“ New Republic 1984, s. 15-
17.