Hugur - 01.01.1997, Blaðsíða 64

62
Stefán Erlendsson
HUGUR
reynslunni einni.38 Samræðusiðfræðin reynir að leysa þennan vanda
með því að leiða alhæfingarlögmálið (A) af hinum algildu forsendum
skynsamlegrar rökræðu. Habermas leggur áherslu á að þetta verkefni
sé í senn áskorun og það vandasamasta sem samræðusiðfræðin þarf að
glíma við (og að enn vanti talsvert upp á að því sé að fullu lokið).
Skoðum nánar hvemig hann fer að.
(3)
Samkvæmt Robert Alexy tekst hver sem rökræðir í alvöru á hendur
ákveðnar skuldbindingar sem Alexy lýsir með eftirfarandi hætti:
Hver sem reynir að réttlæta eitthvað viðurkennir eða að minnsta kosti
þykist viðurkenna jafnan rétt viðmælenda sinna, að minnsta kosti hvað
varðar sjálft réttlætingarferlið, og beitir að sama skapi hvorki valdi sjálf
eða sjálfur né reiðir sig á kúgunartæki annarra. Hann eða hún telur sig
ennfremur geta fært rök fyrir afstöðu sinni gagnvart hverjum sem er.39
Alexy leiðir síðan af þessu hinar þrjár málnotkunarfræðilegu for-
sendur40 eða rökræðureglur sem Habermas styðst við í réttlætingu
sinni á alhæfingarlögmálinu (A). Þessum reglum svipar nokkuð til
„samræðureglna" og „samvinnulögmáls“ tungumálsheimspekingsins
H. P. Grice: „Sjáðu til þess að framlag þitt til samræðna sem þú tekur
þátt í . . . sé eins og til er ætlast samkvæmt viðurkenndu markmiði
þeirra eða stefnu.“ Reglur Grice fela einkum í sér almenn viðmið um
hvað þarf að gera til þess að samræður verði eins árangursríkar og
skynsamlegar og kostur er, s.s. vera upplýsandi, láta ósagt það sem
maður heldur vera rangt eða skortir sannanir fyrir, segja það sem
skiptir máli, vera skýr í framsetningu.41 Reglur Alexys og Habermas,
aftur á móti, standa fyrir þau formbundnu skilyrði málnotkunar sem
38 „Morality and Ethical Life,“ s. 203-204.
39 R. Alexy, A Theory ofLegal Argumentation: The Theory ofRational Discourse as
Theory of Legal Justification, þýð. R. Adler og N. MacCormick (Oxford:
Clarendon, 1989), s. 130.
40 Forsendurnar eru málnotkunarfræðilegar í eðli sínu; þær eru ekki leiddar af
viðtekinni merkingu orða í tungumálinu, heldur eru þær hluti af málnotkunar-
fræðilegum skilyrðum árangursríkra eða heppilegra (felicitous) samskipta.
41 H. P. Grice, „Logic and Conversation,“ í P. Cole og J. L. Morgan, ritstj., Syntax
and Semantics 3: Speech Acts (New York: Academic Press, 1975), s. 41-58, hér s.
45.