Hugur - 01.01.1997, Blaðsíða 65

HUGUR
Samrœðusiðfrœði Jurgens Habermas
63
verður að uppfylla ef gagnkvæmur skilningur eða samkomulag á að
nást. Þær eru:
[Hver og einn sem tekur þátt í rökræðu verður að gera ráð fyrir
eftirfarandi forsendum:]
1. Allir sem geta talað og átt samkipti eru gjaldgengir í samræðu.
2. (a) Öllum er heimilt að gera athugasemdir við hvaðeina sem
fullyrt er.
(b) Öllum er heimilt að koma með hvaða fullyrðingu sem er inn í
samræðuna.
(c) Öllum er heimilt að tjá viðhorf sín, langanir og þarfir.
3. Ekki má hindra neinn í því að nota réttindi sín eins og þau em
útfærð í reglum 1 og 2, hvorki í formi innri né ytri þvingana.42
Fyrsta reglan ákvarðar hverjir mega taka þátt í samræðu: Eina skilyrði
þess er að geta talað og átt samskipti. (Habermas gerir væntanlega ráð
fyrir að þeir sem uppfylla ekki þetta skilyrði af einhverjum ástæðum
hafi fulltrúa sem tali máli þeirra). Allir sem njóta „einstaklingsbund-
inna réttinda" samkvæmt skilningi síðari tíma náttúruréttarkenninga
eru því gjaldgengir í samræðu.43 Önnur reglan tryggir öllum jöfn
tækifæri til að leggja sitt af mörkum til samræðunnar og rökstyðja
afstöðu sína. Þetta skilyrði endurspeglar flestar reglur um rökræð-
ur/kappræður og hefðbundin þingsköp. Ekki má útiloka neinar upp-
lýsingar sem skipta máli í samræðunni og aðeins raunveruleg sam-
ræða getur endanlega skorið úr um hvaða upplýsingar skipta máli. Það
má ekki heldur útiloka neina hagsmuni, langanir eða þarfir fyrirfram;
samræðan sjálf leiðir í ljós hver staða þeirra er. Samkomulag næst á
þeirri forsendu að þarfir og langanir (eða túlkun þeirra) geti mótast og
breyst fyrir tilstilli samræðunnar, en ekki með því að útiloka tilteknar
þarfir og langanir frá samræðunni. Þriðja reglan kveður á um að sam-
ræðan útiloki valdbeitingu x hvaða mynd sem er - „hversu óljós eða
42 „Discourse Ethics," s. 89; J. Habermas, „Remarks on Discourse Ethics," í
Justification and Application: Remarks on Discourse Ethics, þýð. C. P. Cronin
(Cambridge: Polity Press, 1993), s. 56. Sjá einnig R. Alexy, „A Theory of Practical
Discourse," í S. Benhabib og F. Dallmayr, ritstj., The Communicative Ethics
Controversy (Cambridge, Mass.: MIT Press, 1990), s. 166-167.
43 Sjá umfjöllun um það hverjir „standa að" gerð þjóðfélagssáttmálans hjá T.
Scanlon, „Contractualism and Utilitarianism," í A. Sen og B. Williams, ritstj.,
Utilitarianism and Beyond (Cambridge: Cambridge University Press, 1984), s.
113-115.