Hugur - 01.01.1997, Síða 75

Hugur - 01.01.1997, Síða 75
HUGUR Samrceðusiðfrœði Jiirgens Habermas 73 skiptir okkur mestu máli í lífinu. Og í þriðja lagi er í siðadómum okkar tekið kerfisbundið tillit til afleiðinga í því augnamiði að forðast óæskilega fylgifiska þess sem Weber kallaði „hugarfarssiðfræði“ ('Gesinnungsethik) Kants.75 Því er ætlað að svara þeirri gagnrýni Hegels að sérhver formbundin siðfræðikenning sem hvílir á sérteknu lögmáli sé óhjákvæmilega sjálfbirg en um leið áhrifslaus þrátt fyrir göfug markmið. Mikilvægi þessa framtaks Habermas verður tæpast vefengt, ekki síst í Ijósi þess að undanfama eina og hálfa öld hefur sú tegund heimspeki sem setur „frelsun“ mannsins í öndvegi ávallt tekið það sjónarmið Hegels að „ríki með góðum lögum“ hafi forgang fram yfir kröfu Kants um að ekki megi undir neinum kringumstæðum nota aðra sem tæki. Hugum aðeins nánar að kostunum við siðfræði Habermas. Þeim má lýsa sem tilbrigðum við ýmist kantísk eða hegelsk stef.76 Tveir megin- kostir eru tilbrigði við kantísk stef. Líkt og Kant, tekst Habermas að komast beint að kjama siðferðisins í kenningu sinni, þ.e. hvað felist í því að finnast siðferðilegt viðmið vera rétt og að af þeirri ástæðu einni saman, beri að virða það. En í staðinn fyrir hið skilyrðislausa skyldu- boð Kants sem er a priori teflir Habermas fram alhæfingarlögmáli (A) sínu sem hvílir á heimspekilegri endurgerð rökræðureglna og hægt er að staðfesta eða hafna með reynslurökum. Habermas slær aftur á kant- ískan streng þegar hann setur samræðusiðfræðina sem valkost við raunsæisstjómmál í anda Machiavellis, óháð því hvort að baki þeim búi háleitar hugsjónir eða ekki, þrátt fyrir þá afstöðu hans að siðferði- lega breytni verði að „sætta við“ heim þar sem hagsmunir og völd ráða ríkjum.77 Frá sjónarmiði samræðusiðfræði getur enginn með réttu uppfyllt það hlutverk sem hinn heimssögulegi einstaklingur Hegels tekst á hendur (eða lendir í?). Enda þótt kenning Habermas taki kerfísbundið tillit til afleiðinga þegar siðadómar eru annars vegar er Habermas sammála Kant um það að œtlun ráði mestu um rétta 75 „Morality and Ethical Life,“ s. 206. 76 Sbr. T. McCarthy, „Rationality and Relativism: Habermas’s „Overcoming" of Hermeneutics," í Habermas. Critical Debates, s. 57-78. Um kantísk og hegelsk stef f heimspeki (og félagsfræði) Habermas almennt sjá Roderick, Habermas and the Foundations ofCritical Theory, s. 14-19 og víðar. 77 Vilhjálmur Amason útfærir þetta prýðilega í grein sinni, „Siðvæðing stjórnmála," í Jón Á. Kalmansson, ritstj., Siðferði og stjórnmál (Reykjavík: Háskóli íslands, Siðfræðistofnun, 1995), s. 79-80.
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132
Síða 133
Síða 134
Síða 135
Síða 136

x

Hugur

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Hugur
https://timarit.is/publication/603

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.