Ný saga - 01.01.1988, Síða 46

Helgi Þorláksson
Heimskringlu. Þar segir að
skip hafi komið til Noregs frá
Islandi, hlaðið vararfeldum,
sem Norðmenn vildu ekki
kaupa. Islenski stýrimaðurinn
þekkti Harald konung Gunn-
hildarson og sagði honum frá
vandræðum þeirra íslend-
inganna. Haraldur bjargaði
málinu með því að þiggja að
gjöf einn vararfeld og bera
hann og keypti þá hirðin óðar
vararfeldi og síðan öll alþýða
og fengu færri en vildu en
Haraldur fékk viðurnefnið
gráfeldur. Snorri er einn um
að segja þessa sögu en Jón Jó-
hannesson túlkar þetta sem
svo að Snorri hafi trúað að út-
flutningur vararfelda hafi
verið mjög mikill. Auðvitað
má túlka þetta öðru vísi, jafn-
vel með gagnstæðum hætti,
amk. kemur fram í sögunni að
sala íslenskra vararfelda hafi
ekki alltaf gengið sem skyldi í
Noregi.
Jón Jóhannesson bendir
líka á aðra heimild sem á að
sýna að vararfeldir hafi verið
eftirsóttir, og er það frásögn
Adams af Brimum sem segir
að Prússar hafi um 1070 eða
svo boðið Söxum hin eftir-
sóttu marðarskinn fyrir ullar-
flíkur þær sem Saxar kalli fal-
dones. Jón telur að faldones
hafi verið vararfeldir, og á
vafalítið við að þeir hafi verið
íslenskir. Nú veit enginn
hvort faldones voru eins og
vararfeldir og enn síður hvort
íslenskir vararfeldir hafi bor-
ist til Þýskalands.24
I raun vitum ekkert fyrir
víst um útflutning vararfelda
en kannski reyndu Islending-
ar að koma þeim í verð í Nor-
egi svipað og námsmenn síðar
sem hafa selt erlendis lopa-
peysur sem mæður þeirra eða
frænkur hafa prjónað.
I öðru lagi er auðsæilega
margt ótraust í fræðiritum um
útflutning á skinnum. Jón Jó-
hannesson kannaði það sem
segir um skinnavöru í lög-
auraskrám Grágásar og álykt-
aði að góður markaður hefði
verið fyrir katt- og melrakka-
belgi. I lögauraskrá Jónsbókar
eru færri tegundir skinnavöru
taldar upp en í Grágás og árið
1294 tók konungur melrakka-
belgi af lögauraskrá, skv. til-
mælum Islendinga. Um þetta
ályktar Jón:
Er því sýnilegt að markað-
ur fyrir íslenska skinna-
vöru hefur versnað á 13.
öld enda var það eðlilegt.
Islandsverslunin var þá
mestöll komin í hendur
Norðmanna . . . Auk þess
hefur hið aukna framboð á
rússneskri skinnavöru
dregið mjög úr sölu ís-
lenskrar skinnavöru.
Hansamenn höfðu frá því
snemma á 13. öld eina af
aðalbækistöðvum sínum í
Novgorod, hinum forna
Hólmgarði, og fluttu það-
an mikla og góða skinna-
vöru vestur á bóginn.25
Þessar ályktanir um verslun
með skinnavöru birtast í flest-
um síðari ritum um sögu
þjóðveldisins.
Hvað er svo vitað um versl-
un með íslensk skinn? Það er
sjálfsagt mikill misskilningur
að íslenskir melrakkabelgir
hafi keppt við skinn frá
Hólmgarði. Tófuskinn munu
hafa verið í allt öðrum verð-
flokki en hin dýru íkorna-
skinn að austan. Hins vegar
var líka markaður fyrir ódýr
skinn, td. á Englandi, þar sem
rnenn keyptu tófuskinn og
kattarskinn og kemur ekki
fram í helsta fræðiriti um
skinnaverslun á Englandi að
dregið hafi úr eftirspurn eftir
þessum ódýrari skinnum á 13.
öld.26 Islendingar hafa sjálf-
sagt getað komið kattar- og
Haraldur bjargaði
málinu með því að
þiggja aðgjöfeinn
vararfeld og bera
hann og keypti þá
hirðin óðar vararfeldi
og síðan öll alþýða
og fengu færri en
vildu en Haraldur
fékk viðurnefnið
gráfeldur.
i raun vitum við
ekkert fyrir víst um
útflutning vararfelda
en kannski reyndu
íslendingar að koma
þeim í verð í Noregi
svipað og námsmenn
síðar sem hafa selt
erlendis lopapeysur
sem mæður þeirra
eða frænkur hafa
prjónað.
tófuskinnum í verð á Eng-
landi út alla 13. öld. En í heim-
ildum er reyndar talað um
katt- og melrakkabelgi sem
etv. voru ekki notaðir með
sama hætti og önnur skinn. Er
aðeins eitt dæmi um útflutn-
ing melrakkabelgja og ekkert
um útflutning kattbelgja og er
því sennilegast að lög-
auraskrárnar hafi verið mið-
aðar við innanlandsverslun
fyrst og fremst og að dregið
hafi úr eftirsókn eftir þessum
skinnum á landinu á 13. öld.
Hafi innanlandsverslun
með kattarskinn verið eins
mikil og ráð er fyrir gert,
mætti kannski búast við að
finna cinhvcrs staðar gctið um
kattabúskap en hans er hvergi
gctið í samtímahcimildum.
Hins vegar er í Vatnsdælu frá-
sögn um ketti Þórólfs slcggju.
Kettirnir voru tuttugu og
„ákafliga stórir og allir svartir
og mjög trylltir“ að sögn sög-
unnar. Þetta var reyndar eins
konar heimavarnarlið Þórólfs
sem hann magnaði mjög og
voru þeir þá: „stórum illiligir
mcð emjun og augnaskotum“
(kap.28).
I þriðja lagi er svo þess að
gæta að engar sérstakar ástæð-
ur eru til að halda að sigling
Islendinga á eigin skipum hafi
verið sérlega mikil á 11. öld.
Lúðvík Kristjánsson hefur
miklar efasemdir um að þau
25 skip sem menn eru sagðir
hafa farið á úr Borgarfirði og
Breiðafirði til Grænlands árið
985 eða 6 hafi verið knerrir,
landnemaflotinn hafi verið
genginn úr sér, segir hann, og
menn hafi flestir þurft að gera
sér að góðu teinæringa, inn-
lenda smíð, til Grænlandssigl-
ingar.27 Þetta vekur til um-
hugsunar um hversu örðugt
hefur verið Islendingum að
útvega sér haffær skip á fyrri
öldum, þau varð að kaupa í
44