Ný saga - 01.01.1988, Qupperneq 56

Guöjón Friðriksson
KONUR Á KARLAFUNDI
Öld liðin síðan fyrsta konan kaus í Reykjavík
Það kom einnig í Ijós
að konur voru ekki
enn reiðubúnar að
axla þessa ábyrgð.
Kosningaréttur
kvenna til sveitar-
stjórna var til um-
ræðu á alþingi 1881 og sýndist
þingmönnum sitt hverjum.
Sumir vildu ganga svo langt að
veita konum einnig kjörgengi,
þ.e. rétt til að bjóða sig fram í
kosningum. Meiri hluti þing-
manna var ekki reiðubúinn að
kyngja svo byltingarkenndri
tillögu. Mjög takmarkaður
kosningaréttur kvenna var
nógu róttækt í bili enda höfðu
Danir ekki einu sinni veitt
konum slíkan rétt. Einn af
hinum íhaldsamari þing-
mönnum, Eiríkur Kúld, sagði
við umræðuna: „Það kæmi
einnig nokkuð skrítilega fyrir,
að sjá tómar konur í bæjar-
stjórn Reykjavíkur.“' Orð
hans lýsa vel að ný hugsun var
að fæðast en menn voru ekki
alveg tilbúnir að hugsa málið
til enda.
Ungir íslenskir mennta- og
athafnamenn höfðu um þetta
leyti kynnst erlendum hug-
myndum um frelsun kvenna,
einkum í Bretlandi og Dan-
mörku, og rit John Stuart
Mills um þetta efni höfðu
þegar borist til Islands.2 Lög
um takmarkaðan kosninga-
rétt kvenna voru staðfest af
konungi vorið 1882 og vöktu
þau töluverða athygli utan
landsteina. Islendingar fengu
orð fyrir að vera framsæknir í
kvenréttindamálum. Lögin
hljóðuðu svo:
Ekkjur og aðrar ógiptar
konur, sem standa fyrir
búi, eða á einhvern hátt
eiga með sig sjálfar, skulu
hafa kosningarjett, þegar
kjósa á í hreppsnefnd,
sýslunefnd, bæjarstjórn og
Dyr bæjarþingsalarins. I bæjarþingsalnum í Hegningarhúsinu við
Skólavörðustíg kusu fyrstu konurnar í Reykjavík. Þar var opin
kjörfundur og nöfn kjósenda kölluð upp. Þegar kjörsókn var mikil
hefur verið fullt út úr dyrum, troðningur mikill og vafalaust ýmsar
háðsglósur látnar fljúga. Við þær aðstæður kaus alþýðukonan
Kristín Jónsdóttir, ein reykvískra kvenna, árið 1897.
á safnaðarfundum, ef þær
eru 25 ára, og að öðru leyti
fullnægja öllum þeim skil-
yrðum, sem lög ákveða
fyrir þessum rjettindum.3
Onnur skilyrði fyrir kosn-
ingarétti voru m.a. þau að við-
komandi hefði greitt ákveðið
lágmarksgjald í opinber gjöld.
Það voru því í reynd afar fáar
konur sem fengu kosningarétt
með þessum nýju lögum og
Jón Jónsson ritari lét svo um-
mælt í umræðunum á alþingi
1881 að tæplega fleiri en tíu
konur fengju með lögum
þessum kosningarétt í
Reykjavík.4 Jón var bæjarfull-
trúi í Reykjavík og hafði um
skeið verið settur bæjarfógeti.
Það kom einnig í ljós að
konur voru ekki enn reiðu-
búnar að axla þessa ábyrgð.
Grein þessi er skrifuð í tilefni
af því að hundrað ár eru nú
liðin síðan fyrsta reykvíska
konan kaus í kosningum. Sá
atburður gerðist 3. janúar
1888 og var ekki vonum fyrr í
sjálfum höfuðstaðnum. Vitað
er um a.m.k. þrjár konur sem
neytt höfðu atkvæðisréttar
síns á Akureyri og Isafirði
áður en reykvískar konur
tóku við sér.5 Ekkjur og aðrar
sjálfstæðar, ógiftar konur
voru afar tregar til að fara á
kjörstað allt fram yfir aldamót
og bættust aðeins þrjár konur
í Reykjavík við hóp þeirra
sem kusu fram til ársins 1900.
54