Vaki - 01.09.1953, Page 13

vei'uleikanum og grunnurinn fer forgörðum. Það er svo undarlegt með veruleik-
ann, sem allir virðast geta stungið í vasa sinn sem snýtuklút. Hann er svo dulur
og viðkvæmur að hann hverfur sjónum ef reynt er að þröngva honum til fylgis
við skoðanir manna. Honum nægir að vera . . .
Ef maður vill snerta veruleika hlutanna verður að byrja á því að brjóta
girðingarnar í hjarta sér. En við óttumst eða vitum betur en hann og felum
okkur að baki þægilegra, viðtekinna, handhægra gagnstæðisskilgreininga. Það er
ekki veruleikinn sem við leysum upp í þætti heldur sjón olckar og tilfinning.
Þannig komum við í veg fyrir að maður fái nokkru sinni skynjað tilveru sína heila.
Aðgreiningin er sannarlega gömul og orðin okkur örlög. Við höfum lifað
undir merki hennar um aldir, tilveran er mörkuð henni: súbjekt og objekt, ytri
heimur og innri, líf og dauði, efni og andi, heimspeki og skáldskapur. Alls staðar
höfum við lyft tvenndinni til vegs. En það er einhvers staðar feyra í forsendum
skiptingarinnar. Eitt sinn fyrir löngu að vísu, í Hellas, stóð hugsun og reynsla
í hlutlægu, í upprunalegu sambandi við hlutina. Heraklit, Anaximander, Par-
menides. Þeir stóðu svo í nánd hlutanna og uppruna síns, að þeir komust hjá hrun-
inu í kerfið. Líf þeirra var ekki klofið milli hugar og reyndar, guða og jarðar:
Þeir voru og handan ailra andstæðna sáu þeir heildina. Þeir voru spekingar og
skáld. Og þeir leituðust við að segja það sem þeir lifðu: Heild manns og hluta. En
við fáumst við brot og höfum leyst bönd sameigindarinnar af hugsuninni.
Þá stóð Rilke upp og gekk brott frá tvenndinni að leita einingarinnar aftur.
Hann vissi að okkur myndi ekki fær leið Grikkja, sagan verður aldrei gerð aftur-
reka. En þó hljótum við að eiga leið:
Ekkert var sjálfsagt: hlutir og dýr
áttu einnig vúund og eigið líf
varhugavert, og nóttin og landið
og vegurinn: ekkert var ódýrt.
Vegurinn — leitin um ólcönmið lönd
ókunnar nætur hluti og menn —
endalaus leit að hætti að lifa
óþrotleg bið og spurning.
Og þó að við þylcjumst lifa sem jurt
með jurt og segjum þverstæðum eytt
lýsir ei dæm)i þitt lengra en við játum
lengra en við þorum að játa?*)
Þú verður ekki fyrir þeirri reynslu sem skapar líf þitt, grunnreynslu þinni,
með heilanum. Hjartanu myndi Rilke segja, ekki sem aðsetri tilfinninganna að
hætti lýrísku skáldanna; heldur líffæri tilverunnar yfirleitt. Þegar Pascal sagði
*) Sigfús Daðason, Ljóð 1947—1951, Reykjavík 1951.
TlMARlTIÐ VAKI
11