Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2006, Qupperneq 23

Halar í samtölum
21
2. Hvað eru halar?
2.1 Setningarleg staða og hlutverk
Grunneining ritaðs máls er setningin og uppbygging hennar. Það þarf
hins vegar ekki að skoða stóran bút af umrituðu samtali til að sjá að
þetta er með nokkuð öðrum hætti í talmáli og að erfitt er að ná utan
um allt þar með hefðbundinni setningagreiningu. Þetta má m.a. sjá í
dæmi (2) sem er reyndar frekar einfalt dæmi því að þar botnar mæl-
andi setningar sínar, engin skörun verður og lítið er af innskotsorðum
viðmælanda sem annars einkennir mjög talað mál. Eitt af þeim atrið-
um sem tíð eru í talmáli en erfitt er að fella inn í hefðbundna greiningu
setninga eru hinar svonefndu halaspumingar eða halar sem sjá mátti
dæmi um í (1) og (2). Eins og nafngiftin gefur til kynna er hér um að
ræða fyrirbrigði sem hangir aftan í einingu en er samt ekki beinn hluti
af henni (sbr. enska heitið tag og danska heitið pahæng).
í málfræðibókum er hölum oft lýst sem ófullkomnum spumingum:
setningabrotum sem standa utan við formgerð setningarinnar, sem
þeir heyra til, sem eins konar viðhengi á hægri jaðri hennar. Halamir
bæta engu við merkingu setningarinnar, þeir em ekki sjálfstæðir
merkingaraukar. Hlutverk þeirra er sagt vera að breyta afloknum full-
yrðingum í spumingar í þeim tilgangi að leita staðfestingar hjá hlust-
anda á merkingarlegu inntaki sjálfrar setningarinnar (sjá t.d. Alex-
ander 1988:256-258). Form slíkra hala í íslensku er er það ekki, sbr.
dæmi (1), og er það ef á undan fer neitandi setning (sbr. Höskuld
Þráinsson 2005:591-592). En halar geta tekið á sig fleiri form en
spumingarsetningarformið, þeir geta líka verið eitt stakt smáorð. í
íslensku er smáorðið ha t.d. býsna algengt sem hali, sbr. dæmi (2).7
Halaspuming er því ekki heppilegt heiti því auk þess að vísa til tiltek-
ins forms gefur það einnig til kynna að um spumingu til hlustanda sé
7 í ensku er heitið tag questions eða aðeins tags notað um orðasamböndin is it og
is it not og tilbrigði þeirra þar sem aðalsögnin í undangenginni setningu ræður sagn-
myndinni í halanum. Um hala sem eru stök orð, eins og t.d. ríght, eh, innit, OK, huh,
eru fjölbreytt heiti notuð eins og invariant tags, pragmatic tags, tag particles (sjá
Andersen 2000; Holmes 1984, 1997; Meyerhoff 1994).