Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2006, Side 53

Halar í samtölum
51
(23) Vont
1. A:
2. B:
3. A:—*
4. B:—►
5. A:
lag
ég held við verðum í tíunda til finrmtánda sæti
tiunda til fimmtánda
já mér finnst lagið ekki nógu gott
er það ekki
nei
(ÞS 1:5)
5. Niðurlag
Hér hefur verið fjallað um hala í íslenskum samtölum og var mark-
miðið að kanna form, hlutverk, notkun og útbreiðslu þeirra. Hlutverk
hala er samskiptalegt, með þeim er byggð brú á milli viðmælenda.
Halar hafa ekki sjálfstætt merkingarlegt inntak og verða ekki skýrðir
nema í tengslum við það sem á undan fer hjá mælanda, svo og út frá
þeim áhrifum sem þeir hafa á gang samtalsins. Halar eru eins konar
merki frá mælanda til hlustenda um athygli þeirra og viðbrögð. Stund-
um er beinlínis verið að kalla eftir andsvari við því sem sagt var en
oftar eru þeir þó notaðir til að skapa samkennd og samstöðu með við-
mælendum.
Athugunin leiddi í ljós að halar eru fremur fátíðir í samtölum og
var það í góðu samræmi við niðurstöður erlendra rannsókna. Nokkuð
mörg orð og orðasambönd geta gegnt hlutverki hala í íslensku en í ljós
kom að orðið ha var langútbreiddast í þessari notkun. Orðasambönd-
in er það og er það ekki reyndust alls ekki algeng sem halar en vænt-
ingar í þá átt byggjast líklega á líkindum við orðasambandið is it og is
it not og tilbrigðum af þeim sem algengust eru sem halar í ensku.
Formin er það og er það ekki eru hins vegar mun tíðari í endurgjöf
hlustanda sem viðkvæði til að láta í ljós tilfmningalega afstöðu til þess
sem mælandi sagði.
Notkun hala er með fjölbreyttum hætti og er virkni þeirra með
ýmsu móti. Greindir voru sex mismunandi virkniþættir: staðfesting,
mildun, áskorun, samþykki, tengsl og samkennd. Langalgengast er að
halar séu notaðir af mælanda til að leita eftir athygli eða sambandi og
hlutverk þeirra er þvi að koma á tengslum milli viðmælenda. Halar
sem hafa þá virkni að leita eftir staðfestingu hlustanda á sannleiksgildi