Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2006, Qupperneq 155

153
Setningafrœði og tónfrœði
tónlist og til dæmis píanóleiks þar sem hljómhvörf koma við sögu.
Þetta skýrist vonandi betur í næstu undirköflum.
2. Færslur, málkunnátta og málbeiting
Víkjum nú aftur að setningaparinu í (1) hér á undan:
(1) a. Ég hef aldrei kosið Harald.
b. Harald hef ég aldrei kosið.
begar setningafræðingar lýsa gerð (lb) með því að segja að þar hafi
upphafsliður setningarinnar verið „færður" úr andlagssæti sínu í upp-
hafssæti setningarinnar eru þeir m.a. að leitast við að skýra eftirtalin
atriði (sjá t.d. umræðu hjá Höskuldi Þráinssyni 1999:197 o.áfr.,
2005:545 o.áfir.).
(2) a. Liðurinn Harald í (lb) gegnir sama málfræðihlutverki (e.
grammatical function) og í (la), þ.e. hann er andlag og liðurinn
ég er frumlag, þrátt fýrir það að hann standi ekki ffemst í (lb)
eins og algengast er um frumlag í íslensku.
b. Orðaröðin í (lb) hefur engin áhrif á það hvemig við túlkum lið-
inn Harald merkingarlega, þ.e. við lítum t.d. ekki á hann sem
geranda (e. agent), eins og algengt er þegar frumlag á í hlut,
heldur gegnir hann merkingarhlutverki (e. semantic role,
thematic role) sem er dæmigert fyrir andlag í germyndarsetn-
ingum, þ.e. hlutverki þolanda (e. patient — eða þá þema, e.
theme, sbr. t.d. umræðu hjá Höskuldi Þráinssyni 2005:320 o.áff.
og Jóhannesi Gísla Jónssyni 2005:373 o.áfr.). Það er efitir sem
áður ffumlagið ég sem er gerandinn í setningunni.
c. Liðurinn Harald stendur í þolfalli, rétt eins og hann myndi geia
ef hann væri í hinu venjulega andlagssæti á eftir aðalsögninni
kosið. Það er greinilega hún sem stýrir fallinu á liðnum.
Eins og fram kemur í (3) hefur upphafsliðurinn Harald í (lb) greini-
'e8 tengsl við andlagssætið í setningunni þótt hann sitji ekki þar. Hann
hefur m.ö.o. flesta sömu eiginleika og liðurinn Harald í (la), en sá lið-