Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2006, Blaðsíða 157

Setningafrœði og tónfrœði
155
3. Hljómhvörf og færslureglur
Þeir sem kunna eitthvað íyrir sér í tónfræði kannast væntanlega við
það að til eru nokkur afbrigði af hveijum hljómi. Þannig eru til þrjú
afbrigði af hverjum þríhljómi. Við getum tekið C-dúr hljóm sem dæmi
(hér tákna bókstafimir C, E og G þá tóna sem hljómurinn er gerður
úr):
(4) a. C-E-G gmnnstaða (e. root position, normal form)
b. E-G-C fyrstu hljómhvörf (e.first inversion)
c. G-C-E önnur hljómhvörf (e. second inversion)
Grunntónn C-dúrhljóms er tónninn C og hann er gmnntónninn óháð
því hvort um er að ræða gmnnstöðu hljómsins eða einhver hljómhvörf
(e. chord inversions)? í gmnnstöðunni er gmnntónninn neðsti tónninn
(bassinn). í fyrstu hljómhvörfum er gmnntónninn hins vegar ekki
neðsti tónninn heldur sá efsti og þá er þríundin (hér E) neðsti tónninn.
Fyrstu hljómhvörfum er þá oft lýst þannig að þau séu mynduð með því
að „flytja“ eða „færa“ gmnntóninn upp um áttund (sjá t.d. Stefán
Edelstein 1994:72, Palmer, Manus og Lethco 1994:6-7). Á sama hátt
er öðmm hljómhvörfum þá lýst með því að segja að neðsti tónninn í
fyrstu hljómhvörfum sé tekinn og „færður“ upp um áttund (ibid.).
Það er tvennt líkt með þessum lýsingum á hljómhvörfum í tónlist
°g áðumefndum lýsingum á afbrigðum setninga. í fyrsta lagi er það
þannig að þótt við „færum“ gmnntón einhvers hljóms til á þann hátt
sem hljómhvörfm gera ráð fyrir heldur hann áfram að vera gmnntónn
þótt hann sé ekki lengur í sinni sjálfgefnu stöðu sem neðsti tónninn.
Það sama á við um andlag sem er fært til með kjamafærslu, eins og
áður var rakið: Það heldur áfram að vera andlag þótt það sé ekki leng-
Ur í hinni sjálfgefnu stöðu á eftir aðalsögninni. Það er túlkað sem and-
lag, bæði setningarlega og merkingarlega, og fær m.a.s. rétt andlags-
fall.
3 Hér er rétt að taka fram að þótt stundum sé, eða hafi verið, talað um trans-
formations (ísl. ummyndanir) í setningafræði, er ekki átt við neitt hliðstætt ummynd-
unarreglu í setningafræði þegar rætt er um musical transformation. Orðasambandið er
°ft notað í býsna óljósri merkingu og vísar yfirleitt til einhvers miklu víðtækara og al-
tnennara en (chord) inversion.