Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2006, Blaðsíða 165

Söfnun Þórbergs Þórðarsonar úr mœltu máli 163
styrk hélt hann með nokkrum hækkunum til ársins 1924 að hann var
felldur niður af íjárlögum.
Nú gat Þórbergur einbeitt sér að söfnuninni og honum varð betur
ljóst en áður hversu mikið var um orð og orðatiltæki sem hvergi fund-
ust á bókum og hann tók einnig eftir því að talsverður munur gat ver-
ið milli landshluta. Það er því skiljanlegt að honum yxi verkið í aug-
um. Hann sá að honum mundi aldrei einum endast aldur til að skila því
af sér eins og hann helst vildi. Hann leitaði því ráða hjá Jóni Ófeigs-
syni, menntaskólakennara og aðalsamverkamanni Sigfusar Blöndals
hérlendis, sem ráðlagði honum að leita að sjálfboðaliðum um allt land.
Þórbergi leist vel á þessa hugmynd en taldi nauðsynlegt að þessir
sjálfboðaliðar fengju einhverja tilsögn í að safna þannig að vit væri í
og gagn af. Hann ritaði því lítinn bækling árið 1921 sem hann nefndi
Leiðarvísi um orðasöfnun og var hann gefínn út með styrk úr Sátt-
málasjóði Háskóla íslands árið 1922. í bæklingnum útskýrir hann
fyrst hvers vegna ástæða sé til þess að safna orðum úr mæltu máli.
Hann telur ástæðumar tvær. Hin fyrri sé vitundin um almenna van-
þekkingu á orðaforða og beitingu tungunnar og „skortur á þekkingar-
tækjum sem bætt geti úr þessari vankunnáttu“ (Þórbergur Þórðarson
1922:4). Hann skrifar: „Vér vitum að eins að í alþýðumálinu felst
urmull orða, orðasambanda og jafnvel málshátta, sem engar líkur em
til, að neins staðar sé á bók fest“ (Þórbergur Þórðarson 1922:4). Hina
ástæðuna telur Þórbergur þá að mönnum sé nú ljósara en áður, sakir
vaxandi þekkingar, að fjöldi orða, orðmynda og orðasambanda legg-
ist niður og gleymist með ári hverju en jafnframt spillist málið hröð-
um skrefum af málleysum og erlendum orðskrípum og að vanþekk-
ingin og lítilsvirðingin á tungunni vaxi með hverjum deginum sem líð-
ur. Þessu telur hann valda breytingar á hugsunarhætti og vinnubrögð-
um sem hér á landi hafi mtt sér til rúms á síðustu áratugum.
Að inngangi loknum hefst sjálfur leiðarvísirinn á kafla sem fjallar
um hvers konar orðum skuli safnað, á eftir honum er kafli sem tekur
á því hvemig skuli orðtekið og síðan fylgir kafli um þau víti sem var-
ast skuli. Meginhluti bæklingsins er síðan lýsing á hvemig skrifað
skuli upp og hvemig skráð skuli á seðlana. Þórbergur skiptir söfnun-
inni í þrjá meginflokka: orð, orðasambönd og málshætti og leiðbein-