Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2006, Page 177
Söfnun Þórbergs Þórðarsonar úr mœltu máli
175
(Þórbergur Þórðarson 1950:240). Hitt dæmið er úr Múlaþingi
(1967:167) og bendir það til Austurlands. Fimm dæmi eru sett undir
hvorugkyn í Rm en í þremur þeirra er ekki unnt að sjá kynið. Þau eru
öll úr Veðurfræði Eyfellings eftir Þórð Tómasson í Skógum (1979).
Þar segir m.a.: „Orðið blökur var ofitast notað um þurran og nokkuð
snarpan vind, algengt í samsettu orðunum þerriblökur og vindblökur“
(Þórður Tómasson 1979:79). í Tm eru tólf heimildir og eru flestar
þeirra úr Skaftafellssýslunum og úr Suður-Múlasýslu. Orðið virðist þó
einnig þekkt á Suður- og Suðvesturlandi. Dæmi Þórbergs styrkja
heimildir um notkun á suðaustanverðu landinu. í öðru tilvikinu er
heimildarmanns getið (Hjalta Jónssonar í Hólum) sem síðar varð einn
traustasti heimildarmaður Orðabókar Háskólans.
brass „1., brattur, hreykinn. Nes. (Hjalti).“ „brass 1., h.u.b. = hvass:
hann er brass úti núna. Suðursv. (Steinþ.).“
í ÍO (1983:100) er lýsingarorðið brass merkt staðbundið og sagt
merkja ‘ástleitinn; röskur’. Heimildin er sennilega B1 en þar er síðari
merkingin talin austur-skaftfellsk (1920-1924:102). í útgáfunni frá
2002 hefur merkið um staðbundna notkun verið numið burt og er þar
líklegast stuðst við ÁBIM. í vasabók Bjöms M. Ólsens, sem merkt er
nr. I (92), er lýsingarorðið brass ‘röskur, frískur’, merkt Austur-
Skaftafellssýslu. í Rm em þrjú dæmi firá 17. og 18. öld en engin yngri.
I Tm em aðeins sex heimildir og dreifast þær um landið þannig að
orðið virðist víða þekkt í merkingunni ‘brattur, hreykinn’. Engin dæmi
fundust um merkinguna ‘hvass’ og er Steinþór Þórðarson þar eini
heimildarmaðurinn. Þórbergur nefnir sjálfan sig aldrei sem heimildar-
mann en ólíklegt er að hann hefði skrifað eftir bróður sínum það sem
hann ekki þekkti sjálfur og efaðist um að væri rétt.
dágon „hvk., e-ð, sem menn dást að. Húnv. (Sig. Nord.).“
Orðið er ekki fletta í ÍO en í viðbæti aftan við megintexta B1
(1920-1924:1014) er það gefíð upp í merkingunni ‘gamall hattur’ og
merkt Rangárvallasýslu. Kemur það illa heim og saman við þá merk-
ingu sem Sigurður Nordal sagði Þórbergi frá. Dæmið er sennilega
fengið úr vasabókum Bjöms M. Ólsens. í bók nr. II (116) stendur: