Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2006, Qupperneq 178

176
Guðrún Kvaran
„dágon., n. Þetta er dáfallegt dágon, helzt um ljótt höfuðfat á manni.“
í bókum III (44) og VII (án bls.) er merkingin sögð ‘gamall hattur’.
Bjöm hefur heimild sína í öllum tilvikum úr Rangárvallasýslu.
ÁBIM (1989:104) gefur tvær myndir, dágón og dagón og merking-
una ‘karlmannshetta, kjálkaskjól; eftirlætisgoð’. Hann telur þær á ein-
hvem hátt tengjast guðsheitinu Dagón en segir merkingartengsl þó
óljós. Dagón var guð Filistea og segir frá honum í Fyrri Samúelsbók
(5.2-7). Ekkert í biblíufrásögninni skýrir þessi hugsanlegu tengsl.
Textinn skýrir frá því að örk Drottins var flutt í musteri Dagóns í
Asdód og sett við hliðina á guðinum. Næsta dag lá Dagón á grúfu á
gólfínu fyrir framan örkina. Hann var reistur við en næsta morgun lá
hann aftur á grúfu fyrir framan altarið og vom höfuð hans og báðar
hendur brotnar af honum. Þessi frásögn úr Biblíunni skýrir illa merk-
inguna ‘karlmannshetta, kjálkaskjól’ en ef til vill mætti hugsa sér að
myndir af höfuðbúnaði fomra guða hafi ýtt undir tengslin. í Rm em
aðeins fjögur dæmi. Elst þeirra er úr orðabókarhandriti Hallgríms
Schevings frá miðri 19. öld. Þar stendur: „Slag = kjálkaskjól. Sunnl.
dagon.“ Yngsta dæmið er úr leikritinu Uppstigning eftir Sigurð Nor-
dal (1946). Þar segir: „En ef ég vildi nú ekki skítnýta þetta dágon þitt
fyrir tengdason" (Sigurður Nordal 1946:80). Af því sem á undan er
komið sést að merkingin þama er ‘eftirlæti; e-r sem dáðst er að’ eins
og Sigurður hafði sagt Þórbergi frá löngu áður. í Tm em sex seðlar og
enginn þeirra sýnir merkinguna ‘gamall hattur, kjálkaskjól, karl-
mannshetta’. Úr Ámes-, Rangárvalla- og Vestur-Skaftafellssýslum er
orðið sagt notað um eftirlætisgoð, eitthvað sem er í miklu uppáhaldi
eins og seðillinn í Þórbergssafni sýndi en hann er eina norðlenska
dæmið um þessa merkingu.
dómáll „kk., drollari. Lundareykjadal.“ dómoka „drolla. Ám. (Magn.
Ambj.).“ dómoll „= dómáll. Ám.“ „dómoll dont og dómoll.“ dómulla
„= dómoka. Ám. (Magn. Ambj.).“
ÍO (1983:139) hefur einungis flettuna dómolla(st) ‘drolla, dunda,
slæpast’ og merkir hana ekki sem staðbundna. Útgáfan ffá 2002 (222)
hefur nafhorðið dómoll ‘dól’ og sögnina dómolla og segir nafnorðið
sjaldgæft. B1 merkir dómoll Ámessýslu en sögnina dómolla Ámessýslu