Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2006, Side 192

190
Ritdómar
það er miður að binda umræðuna eingöngu við þann þátt skil ég satt að segja vel hvers
vegna þetta mál hefur orðið mönnum hugstætt. Sjálfri er mér alveg fyrirmunað að
skilja hvílík ógnaráhersla hefur verið lögð á málið. Skv. íslenskri orðtíðnibók
(1991:1156-1161) er eignarfall fleirtölu langfátíðasta fall fleirtölunnar í kvenkyni,
litlu algengara en eignarfall eintölu. En rök ritstjóra Stafsetningarorðabókarinnar
byggjast á upprunasjónarmiði, sbr. það sem segir í formála (bls. 9):
(2) Eignarfall fleirtölu hefur verið á reiki í nútimamáli. Eftir uppruna beygingar-
flokksins er ljóst að þar er endingin -na.
Það er rétt að veik kvenkynsorð teljast til svokallaðra ön-stofna og enn er n-ið varð-
veitt í eignarfalli fleirtölu margra orða. En skv. upprunasjónarmiðinu ætti hið sama að
gilda um karlkyns an-stofna orð. Þau orð eru alltaf n-laus og hafa nánast alltaf verið
svo. En þá er komið að kjama málsins: -n- í eignarfalli fleirtölu veikra kvenkynsorða
í nútímamáli hefur beygingarfræðilegu hlutverki að gegna nú: Það er notað til að-
greiningar, til að sérmerkja kvenkynið (þar sem það er hægt vegna stofngerðar). -n-
gegnir því sama hlutverki og t.d. endingin -m í þágufalli fleirtölu kvenkynsorða af
gerðinni (-)V:#, sbr. t.d. á - ám, brú - brúm og krá - krám.1'
I málfræðikaflanum með Icelandic-English Dictionary, sbr. Cleasby og Vigfiís-
son (1874:xviii), sbr. líka Guðrúnu Theodórsdóttur 1996:40, segir m.a. að aðeins
2-3% veikra kvenkynsorða myndi (e. ,,form“) eignarfall fleirtölu og orðin vaka, ekkja,
stúlka, gáta, messa, þúfa og ríma eru nefnd. Eins og fram kemur er ein afleiðing þessa
sú að eignarfall eintölu er notað í samsetningum með safnmerkingu í stað eignarfalls
fleirtölu; orðið öldugangur er nefht sem dæmi. Mörg fleiri mætti nefna, t.d. orðið
snyrtivöruverslun, sbr. Baldur Jónsson 2002:214.
Orðin „myndi“ (e. ,,form“) má alveg skilja bókstaflega en í besta falli sem svo að
í flestum tiivikum forðist menn að nota orðin í umræddu falli. Enda þótt lengi megi
deila um það hvort sú tala, sem þeir félagar nefna, er rétt eða ekki er alveg ljóst að
fjöldi veikra kvenkynsorða fær ekki eða varla -n- í eignarfalli fleirtölu.12 Því eru sum-
ar orðmyndimar í bókinni í besta falli broslegar; finnst þó sumum vægt til orða tekið.
Hér á undan var vísað til þeirra orða Cleasbys og Guðbrands Vigfussonar (1874) um
að eignarfall eintölu sé oft í samsetningum í stað eignarfalls fleirtölu. Á þetta em marg-
sinnis færðar sönnur. Lítum á eftirfarandi orð, valin af handahófi úr bókinni:
(3) Nefnifall
eintölu
fluga
gáfa
glósa
Eignarfail
fieirtölu
flugna
gáfna
glósna
Orð undir flettunni
fl ugutegund, flugnamor
gáfufólk, gáfnamerki
glósubók
11 Þetta sama fyrirbæri er að finna meðal örfárra hvorugkynsorða, eins eða
tveggja karlkynsorða og í orðasambandinu smám saman. Sjá nánar Margréti Jónsdótt-
ur 1987:71-93.
12 Sjá m.a. rannsókn Guðrúnar Theodórsdóttur 1996.