Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2006, Side 207

Ritdómar
205
3. Vandi handbókarhöfundar
Guðrún Kvaran ræðir i fróðlegum kafla um orðið handbók sem þegar í fomu máli var
notað í íslensku. Hún styðst þó við athyglisverða og framsýna skýringu Tómasar Sæ-
mundssonar á lýsingu á handbók (434. síða) og getur þess að ekki hafi verið ráðist í
að semja handbók með því sniði sem Tómas lýsir fyrr en undir lok 20. aldar. Höfund-
ur á hér við Orð en hefði að ósekju mátt minnast á Handbók um málfrœói eftir Hösk-
uld Þráinsson sem út kom 1995 (Námsgagnastofhun, Reykjavík). Bók sú er auðvitað
allt annars konar rit en hér um ræðir og ætluð öðmm notendum (grunnskólabömum)
þótt reyndin hafi orðið sú að miklu fleiri, eldri og reyndari málnotendur hafi ekki síð-
ur haft gagn af bókinni. Að öðra leyti er ljóst að höfundur hefur haft til viðmiðunar
plagg frá verkefnisstjóm Lýðveldissjóðs (Drög að ritstjómarstefnu). En ljóst er að
höfundur hefur lagt sig fram um að skilgreina markhóp, hvað eigi að vera í handbók
af þessu tagi og leitað álits margra. Það er mjög virðingarvert. Vonandi hefur vel til
tekist en sennilegt er að tíminn einn muni skera úr um það.
í lok bókar (440. síðu) víkur höfundur að framtíðinni og segir að ekki séu „mikl-
ar blikur á lofti hvað beygingarkerfið snertir. Það virðist standa nokkuð traustum fót-
um“. Fyrir unnendur beyginga og beygingarkerfa em þetta orð til huggunar en ekki er
víst að allir geti heils hugar tekið undir þau. En gott ef satt reynist. Það er vafalaust
rétt sem höfundur nefnir að einstakar breytingar á beygingum hafa komið fram (t.d.
kirkna -* kirkja í eignarfalli fleirtölu) og á beygingu annars nafns af tveimur manna-
nöfnum (til Einar Gunnars og Sigríðar Sif). En ekki em vísbendingar um að brottfall
einstakra beygingarformdeilda eða undirflokka sé yfirvofandi.
4. Um meginhluta
Annar hluti bókar og jafnframt sá mesti heitir Orðmyndunar- og beygingarfræði nú-
tímamáls, orðaforðinn og þróun hans. Þar er fyrst fjallað um orðmyndunarfræði. I
þeim köflum vekur athygli og er jafhframt nokkur nýjung að fjallað er rækilega um
hugtakið orð. Það hefur löngum þótt heldur auðskýrt og jafhvel legið í augum uppi
hvemig væri best skilgreint. En í bók sem heitir Orð hlýtur auðvitað að vera mikil-
vægt að hafa trausta skilgreiningu á reiðum höndum. Höfundur sækir hér efnivið í for-
mála íslenskrar orðtiðnibókar (eftir Jörgen Pind, Friðrik Magnússon og Stefán
Briem, Orðabók Háskólans, Reykjavík 1991) og er það vel. En því miður er ekki víst
að almennir málnotendur séu miklu nær um merkingu orðsins orð eftir lestur kaflans
um orð, en augljóst er af umfjöllun að þetta sjálfsagða hugtak leynir rækilega á sér
eins og kemur þeim ekki á óvart sem sinnt hafa um kennslu í orðhluta- og beygingar-
fræði í háskóla. Hér skiptir auðvitað miklu máli hvort rætt sé um talmál eða ritmál,
litið á útlit orða eitt eða stafastrengi á milli bila í ritmálstexta, og enn dugir að nefha
að eitt af því erfiðasta sem kennarar í gmnnskóla fást við í kennslu í stafsetningu em
reglur og frávik frá þeim um eitt orð eða tvö. í Stafsetningarorðabókinni (ritstjóri
Dóra Hafsteinsdóttir, íslensk málnefnd og JPV útgáfa, Reykjavík 2006) er gerð ræki-
leg grein fyrir ritreglum og greinarmerkjum í um 60 síðna viðauka. Heilum átta síð-