Ritmennt - 01.01.1998, Síða 127

RITMENNT
DAGBÆKUR í HANDRITADEILD LANDSBÓKASAFNS
hélt dagbók frá 1804 til 1855 og skráði þar veöurlýsingu, ferðir
og gestakomur, dánarfregnir og fleira tíðinda úr sveitinni en
frelcar fátt um búskapinn og dagleg störf.27 Annar Þingeyingur,
Tómas Jónsson (um 1767-1845), bóndi á Veturliðastöðum í
Fnjóslcadal, færði í almanölc sín svipaðar færslur allt frá alda-
mótaárinu 1800 til dauðadags,28 og enn má telja til elstu dagbók-
arritara úr bændastétt Magnús Ásmundsson (1787-1843) sem
bjó lengi á Halldórsstöðum í Laxárdal í S-Þingeyjarsýslu.29 Minn-
isfærslur hans í almanök áranna 1827-43 eru oftast örstuttar, að-
eins 2-3 orð, oftast um veður, ferðir eða eitthvað smálegt um bú-
skapinn. Auk þess að vera Norðlendingar eiga þessir fjórir bænd-
ur það sameiginlegt að vera hreppstjórar í sinni sveit. Það er
varla tilviljun ein og í fullu samræmi við aðra þætti í þróun
skriftarkunnáttu og dagbókarritunar að á eftir embættismönn-
um og prestum fari fyrstir þeir bændur sem framarlega standa og
veljast til ábyrgðar. Þá þrjá til viðbótar sem eiga dagbækur frá
tímabilinu 1800-1830 og tilheyra alþýðustétt, Gunnlaug Jóns-
son (1786-1866), Ólaf Eyjólfsson (1787-1858) og Gísla Konráðs-
son (1787-1876), hef ég valið að floldta með lrópi sjálfmenntaðra
bókmennta- og alþýðufræðimanna sem verður vikið sérstaldega
að hér á eftir. Þar er um að ræða nokkuð stóran hóp manna sem
lögðu sig eftir bóklegri iðkan og fræðistörfum til liliðar við dag-
legt brauðstrit og afköstuðu sumir hverjir ótrúlega miklu á
fræðasviðinu.
Auk gildra bænda tóku vinnumenn, lausamenn og aðrir lægra
settir í bændasamfélaginu að halda dagbæltur á 19. öld. Af því
má merkja aukna skriftarkunnáttu samkvæmt því sem má lesa
úr Sýslu- og sóknarlýsingum Hins íslenska bókmenntafélags.
Þegar spurt var um skriftarkunnáttu í landinu árin 1837-41 voru
svörin yfirleitt í þá átt að margir karlmenn væru skrifandi, eink-
um bændur, en fáar ltonur þótt þeim færi fjölgandi. Sama má
segja um unga fólkið, fleiri voru skrifandi meðal þeirra en hinna
eldri. Bæði Loftur Guttormsson og Ögmundur Helgason hafa
áætlað að miðað við þessi svör hafi 20-30% íslendinga verið
27 Lbs 2733-2736 8vo - Dagbók Jóns Árnasonar í Haga 1804-55.
28 Lbs 1355-1356 8vo - Almanök með minnisfærslum Tómasar Jónssonar
1800-1845.
29 Lbs 836 8vo - Almanök með minnisfærslum Magnúsar Ásmundssonar
1827-43.
121