Akranes - 01.10.1957, Side 8

er það ekki nóg, að aðeins fáeinir fræði-
menn kunni skil á þeim, þótt prýðilegir
séu. Allur þorri fólksins verður að
þekkja helztu atriðin og skilja til nokk-
urrar hlítar það bezta, sem á islenzku
hefir verið ritað á öllum öldum. Sé
ástæða til að ætla, að nú dragi óðrnn
úr kynningu ungra Islendinga við is-
lenzkan hókmenntaarf, þá er það full-
komin nauðsyn, að beztu kaflarínir og
kvæðin i bókmenntunum séu sem oftast
höfð yfir opinberlega, í skólum, útvarpi,
ritum og mannfundum. Jafnvel algeng-
ustu atriðin er nauðsynlegt að minna á
og fara með, menn verða að vera þess
minnugir, að aldrei er góð vísa of oft
kveðin. Leið fræðimannanna, brautryðj-
endanna, verður ógreið að hug og hjarta
þjóðarinnar, ef mikill hluti æskulýðsins
er lítt kunnugur hæstu lindunum í
menningarsögu liðinna alda og hefir jafn-
vel ýmugust á fornum gullaldarbók-
menntum lands síns. Það er vegna þess,
að ég ætla að ræða hér nokkuð um tvö
löngu liðin skáld, en ekki vegna þess, að
ég telji mig hafa neitt nýtt fram að færa
í fræðilegu tilliti. Ég ætla að minna á tvo
höfunda frá siðskiptaöld.
Ég tel það víst, að mörgum kunni að
þykja það býsna óheppilegt og fjarlægt
að leita sér efnis í alþýðlega tiinarits-
grein aftur á 16. og 17. öld. í augum
margra eru bókmenntir þess tímabils
djngja þurrlegra og úreltra guðsorða-
bóka og flest óaðgengilegt nútimamanni,
þegar sleppir verkum stærstu .snillinga eins
og Hallgríms Péturssonar. En þessi skoð-
un er ekki með öllu réttmæt. Það sýna
oss einmitt dæmi þeirra tveggja klerka,
sem ég bendi nú á: séra Sigfúsar Guð-
mundssonar í Kinn og séra Einars Sig-
urðssonar í Eydölum. En í kvæðum
beggja þessara manna má mjög víða
finna hin sígildu sannindi mannlegra til-
212
finninga, sem breytast ekki, þótt aldir
líði, kynslóðir komi og fari, hugsunar-
háttur og aldarfar breytist. Það er sam-
eiginlegt með þeim, að báðir eru þeir
prestar, að mestu leyti samtímamenn, og
báðir kynntust örbirgð og bágindum, þótt
annar þeirra kæmist í betri kjör síðari
hluta ævinnar. Báðir voru miklir trú-
menn, en virðast báðir hafa hneigzt til
þess að túlka skoðanir trúar og kirkju
með meiri mildi en flestir aðrir höfundar
þessa tímabils. Það hefir annars ekki
verið auðvelt á þeim timum að vera hvort
tveggja í senn, skáld og prestur. Annars
vegar var hinn alþýðlegi kveðskapur, ekki
að sama skapi auðugur ag yrkisefnum
sem hann var það að formum og dýrum
háttum, — mestmegnis rímur. En þessi
kveðskapargrein var alin upp með þjóð-
inni sjálfri og átti djúpar rætur með
henni. Hins vegar var svo hin þröng-
sýna og kröfuharða siðskiptakirkja á upp-
vaxtarárum sínum og vildi helzt, að all-
ur kveðskapur og bókmenntaiðja lytu sér
einni og heilagri þrenningu. Fulltrúi
þessarar kirkju var á dögum þeirra Sig-
fúsar og Einars Guðbrandur Þorláksson
biskup á Hólum, einn áhrifamesti kirkju-
höfðingi á íslenzkum biskupsstóli fyrr og
síðar. Hami fylgdi stefnu kirkjunnar fast
fram og einbeitti kröfum sínum gegn
veraldlega kveðskapnum, afmorsvísum og
brunakvæðum, eiiis og hann komst að
orði. Hann hafði vald á eina prentverki
landsins og gaf út fjölda vandaðra guðs-
orðabóka. En alþýðukveðskapurinn stóðst
hin liörðu axarhögg biskupsins. Hann var
trefjaseigari en svo, að hann brysti við.
Og þá var það, að herra Guðbrandur
sýndi hvert mikilmenni hann var. tlann
var kröfuharður, en hann var enginn kot-
ungssál. Hann vildi heldur hálfan sigur
en engan sigur. Haim greip til þess úr-
ræðis að gefa út bók með ýmsum andleg-
AKRANES