Íslenskt mál og almenn málfræði - 13.07.1981, Blaðsíða 24
20
Árni Björnsson
hákarli o. s. frv. Hún hafi annars ekki verið spör á „bitum“ og
gefið fólki sínu húsabita, vefjarbita, þófarabita og ýmsa aðra bita.
Frú Ingibjörg Schulesen segir mér, að sumar konur hafi sælst til
þess að stíga ekki af sæng, fyrr en sama dag sem skírt var, svo að
sængurbitinn skyldi falla saman við skírnargóðgætið, en fremur hafi
slíkt háttalag þótt nánasarlegt.12
Næst að aldri eru þessi ummæli í endurminningum Þorkels Bjarna-
sonar frá miðri 19. öld úr Skagafirði:
Þegar konur stigu af sæng, var siður þeirra margra að gæða fólki
sínu eitthvað, t. d. skamta brauð og kjöt, og kallaðist það sængur-
biti.13
Jónas frá Hrafnagili vitnar í báðar þessar heimildir, en nefnir einnig
til frásagnir „eldra fólks“ og segir auk þess, að þetta hafi verið „alm.
venja áður um land allt“. Frásögn hans er heldur fyllri í seðlasafni hans
en í hinni prentuðu útgáfu, og er á þessa leið undir atriðisorðinu
sœngurbiti:
Sama daginn og konur „stigu af sæng“, voru þær vanar að gefa
heimilisfólkinu, ef þær voru húsmæður, einhvern glaðning í mat,
brauð, ket eða annan tillidagamat. Þetta var algengt fram yfir miðja
19. öld, en er nú víst víðast horfið, nema margar konur gefa fólki
sínu enn kaffi með brauði aukreitis daginn sem þær koma á fætur.14
Loks má geta orða Sigfúsar Sigfússonar um það fyrirbæri, sem hann
kallar fœðingargleðjur:
Það mun hafa verið eins konar samfögnuður að færa barnsmæðrum
matargleðju á sængina fyrr meir, en er nú niður lagt. Hitt mun víða
haldast við, að konur gera dagamun, er þær stíga af sæng sjálfar.
Fyrri siðurinn mun ef til vill einnig hafa sprottið af því, að grann-
konur þeirra, sem vissu, að þær höfðu verið ólystugar um með-
göngutímann, en urðu því lystugri á eftir, höfðu ánægju af að gera
þeim gott. Enn má vera, að það hafi einvörðungu verið kristileg
kærleiksvenja við fátæklinga, og þá tíðust í þorpum og kaupstöð-
um. Einstöku óléttar konur bjuggu sig undir sængurleguna. Ein
12 Huld. Safn alþýðlegra frœða íslenzkra VI. (1898), bls. 72-73.
13 Tímarit Hins íslenzka bókmenntafjelags XIII (1892), bls. 200.
14 Lbs. 3200, 4to. Sbr. Jónas Jónasson frá Hrafnagili: íslenzkir þjóðliœttir,
Reykjavík 1934, bls. 262.