Íslenskt mál og almenn málfræði - 13.07.1981, Side 120

114
Höskuldur Þráinsson
3 Hitt kom alltaf Ziundraðfalt
$ sem /ijóðin galt úr sjóði.
Ég get ekki komið auga á nema tvær hugsanlegar skýringar á því að
stuðlun af því tagi sem sýnd er í (1) skuli vera fullkomlega eðlileg. Fyrri
skýringin er hljóðfræðilegs eðlis og er á þessa leið:
(6) Hljóðfræðileg skýring:
Orð sem eru stafsett með hj-/hl-/hn-/hr- í framstöðu eru borin
fram með [h] í upphafi, þrátt fyrir kenningar ýmissa hljóðfræð-
inga um að svo sé ekki. Þess vegna stuðla upphafshljóð þessara
orða á móti [h].
Þetta myndi sem sagt þýða það að áðurnefnd lýsing Stefáns Einarssonar
á þessum samböndum væri rétt og að Jón Ófeigsson, Magnús Pétursson
og fleiri hefðu haft rétt fyrir sér um hl-/hn-/hr-oÆn en Björn Guð-
finnsson og Kristján Árnason ekki. Hins vegar myndi þetta líka þýða
það að allir þessir hljóðfræðingar nema Stefán hefðu haft rangt fyrir sér
um /7/-orðin og það þykir kannski einhverjum næsta ólíklegt.
Síðari skýringin er á þessa leið:
(7) Hljóðkerfisleg skýring:
í orðum sem stafsett eru með hj-/hl-/hn-/hr- í framstöðu verður
að gera ráð fyrir /h/ sem upphafssneið í grunnformi (baklægri
mynd, underlying form). Þótt þetta /h/ komi ekki í öllum til-
vikum fram á yfirborðinu — þ. e. í framburði — og kannski
aldrei í sumum þessara orða, veldur það því að þessi orð hegða
sér með tilliti til stuðlasetningar eins og önnur orð sem hefjast
á/h/.
Ég býst við að sumum þyki síðari tilgátan heldur óálitleg. Það er þó
ýmislegt sem bendir til að hún gæti verið rétt. Því hefur t. d. verið haldið
fram í allt öðru samhengi að bragreglur miðist ekki endilega við fram-
burðarmynd orðanna eða hrein hljóðfræðileg atriði heldur geti þær líka
tekið mið af býsna sértækum hljóðkerfislegum fyrirbrigðum. Hreinn
Benediktsson (1964) hefur t. d. skýrt rím (þ. e. hendingar) eins og vgll:
skalla, hgnd : standa, þ. e. g : a, í fomum kveðskap með því að vísa til
þess sem hann kallar „structural affinity“ eða kerfisleg tengsl þessara
hljóða í hljóðkerfi forníslensku. Skýring Hreins miðast við fræða-
kerfi formgerðarstefnunnar og byggir á hugtakinu upphafin andstæða
(neutralization). Stephen R. Anderson (1973) hefur skýrt sama fyrir-