Íslenskt mál og almenn málfræði - 13.07.1981, Side 152
146
Jón Friðjónsson
ákveðnum skilningi má því telja dæmi (52)-(60) óvandaðri en dæmi
(44)—(51). Ef litið er á dæmi þessarar tegundar í heild, kemur í ljós, að
ellefu dæmi eru um nafnhátt án nafnháttarmerkis í annað en-lið, en hins
vegar 25 dæmi um nafnhátt með nafnháttarmerki í sama lið. Af dæm-
unum 25 eru aðeins sjö fengin úr rituðu máli, en 18 úr talmáli. Því er
ljóst, að allnokkur óvissa ríkir um þetta atriði, en notkun nafnháttar-
merkis í annað en-lið er þó einkum bundin við talmál.
3.1.2. í kafla 1.1.4 hér að framan var minnst á orðskipanir, sem
hafa að geyma nafnhátt í stöðu viðurlags með bráðabirgða frumlagi/
andlagi, en í slíkum tilvikum er ávallt notað nafnháttarmerki. Ef litið er
á dæmi þau, er tilgreind voru í 3.1, og skotið inn slíku bráðabirgða
andlagi, kemur í ljós, að notkun nafnháttarmerkis verður skyldubundin.
Hins vegar er mismunandi eftir dæmum, hversu vel fer á því, að nota
slíkt bráðabirgða andlag.
(41)c Ég býst ekki við öðru en því að fara
(44)b (?)og skaltu ekki þora annað en það að fara
(57)b Ég sé ekki ástæðu til annars en þess að taka þau hátíðlega
Áður var á það minnst, að einkum væri algengt að nota slíkt bráða-
birgða andlag með þágufalli eða eignarfalli, enda verður að telja dæmi
(41)c og (57)b eðlilegri en dæmi (44)b, þótt öll megi teljast góð og gild.
Líta má á slík dæmi, sem hafa að geyma bráðabirgða andlag, sem stíl-
brigði hinna, sem ekki hafa slíka liði. Tilvist slíkra tveggja möguleika
kann að ýta undir notkun nafnháttarmerkis, þ. e. dæmi (57) er myndað
eftir munstri (57)b, svo að dæmi sé tekið.
3.2. Samanburðarliðir á eftir miðstigi ao./lo. Náskyld orðasam-
böndum með annað en + nafnháttur eru orðasambönd, sem hafa að
geyma samanburðarlið á eftir miðstigi lýsingarorðs eða atviksorðs.
Vandamálið, sem við blasir í slíkum dæmum, er enda svipaðs eðlis og
það, sem við er að glíma í annað en-liðum. Oftast er nafnháttarmerki
fellt brott á eftir samanburðartengingunni en, en svo er þó ekki alltaf.
Dæmi um fyrra tilvikið:15
(61) Tak vápn þín og ver þik: er þér þat meiri nauðsyn en kveða
flím um oss (Njála)
15 Smári tilgreinir eitt slíkt dæmi úr fornu máli (§ 85): hverr væri dauðdaginn
betri en deyja fyrir heilaga kristni? (Heimskringla). Sjá enn fremur Nygaard, § 204.