Íslenskt mál og almenn málfræði - 13.07.1981, Side 165

159
Um merkingu viðtengingarháttar
(14) Stína vill að þú akir sér heim
Dæmi um það að heimilt sé (en ekki skylda) að skipta um hátt eru
sambönd eins og 17 a og b:
(17) a. Ég heyri að þú ert framsóknarmaður
b. Ég heyri að þú sért framsóknarmaður
Þótt ég segði áðan að það mætti teljast eðlilegt að talandinn héldi
sömu afstöðu til þess sem hann er að segja út í gegnum heila segð sem
ekki er lengri en ein setning (jafnvel samsett), má halda því fram að í
ofangreindum setningum verði með svolítið sérstökum hætti breyting á
afstöðu talandans til skilaboðanna frá því í aðalsetningunni og þar til í
aukasetningunni. Þetta er þó ekki vegna þess að talandinn „skipti
skapi“, heldur vegna þess að innihaldið veit við honum á ólíkan hátt.
í (14) t. a. m. er talandinn viss um og sammála því sem sögnin í aðal-
setningunni er að segja frá, en þegar kemur út í aukasetninguna er hann
ekki lengur jafn viss í sinni sök, vegna þess að sjónarhomið er annað,
talandinn getur ekki sagt með vissu: þú ekur Stínu heim. Hliðstætt þessu
hættir talandinn að gera orðin að sínum þegar kemur út í aukasetning-
una í 17 b, þótt hann skrifi undir þau út í gegn í 17 a.
„Háttaskipti" af þessu tæi em lærdómsrík, og hér mætti minna á
annan hlut sem Kuno og Kaburaki minnast á (sbr. einnig Kuno 1972),
þ- e. beina ræðu. Það má segja að í setningum eins og:
(25) Jói sagði: „Ég nenni þessu ekki“
sé skipt um talanda í miðri setningu eða réttara sagt að hinn upphaflegi
talandi „búi til“ nýjan talanda sem „segir“ aukasetninguna. Það er al-
þekkt að hægt er að tjá nokkurn veginn það sama með svokallaðri
obeinni ræðu, og þá fer aukasetningin, það sem sagt er, yfir í viðteng-
ingarhátt.
(26) Jói segir að hann nenni þessu ekki
Ef litið er á þetta frá sjónarmiði talandans má segja að viðtengingar-
hátturinn sé hér notaður til þess að sýna að það sem í aukasetningunni
segir sé ekki komið beint frá honum sjálfum. Lítum á setningar eins og:
(27) a. Jón gerði sér Ijóst að María hafði logið
b. Jón gerði sér Ijóst að María hefði logið
sem ekki hafa nákvæmlega sömu merkingu þótt líkar séu. í a-setning-
unni tekur „stuðningur“ talandans til beggja sagnanna. Merking b-setn-