Íslenskt mál og almenn málfræði - 13.07.1981, Page 177

Um merkingu viðtengingarháttar 171
Við höfum þegar séð að val háttarins fer ekki beint eftir því hvort
það sem segir í viðkomandi setningu er staðreynd eða ekki; það sem
greinir á milli er hvort talandinn tekur ábyrgð á fullyrðingunni eða ekki.
Dæmi sem styður þetta er notkun viðtengingarháttar með tengingum
eins og þó að, þótt og enda þótt:
(51) Þótt karlinn hafi lesið margt er hann ekki neinn sérstakur spek-
ingur
Hér er alltaf notaður viðtengingarháttur þótt verið sé að viðurkenna
sannleiksgildi yrðingarinnar í aukasetningunni. Hér virðist viðtengingar-
hátturinn því vera sjálfum sér samkvæmur. Það sem um er að ræða er
það að talandinn er að leggja fram frá sjálfum sér staðhæfingu þess
efnis að karlinn sé ekki neinn sérstakur spekingur, þótt hann viðurkenni
hins vegar réttmæti þess að hann hafi lesið mikið. Munurinn er sá að
stuðningur talandans við sína eigin (nýju) fullyrðingu er miklu meiri en
við þá (e. t. v. alþekktu) staðreynd að karlinn hafi lesið mikið.
VI
Nú mun mál að linni, þótt sjáanlega sé hér efni í langa romsu til við-
bótar. En að lokum langar mig til að segja þetta: Þótt hér hafi verið
gerð tilraun til þess að leita að einhverju einu merkingareinkenni sem
hægt væri að nota til að tengja saman alla notkun viðtengingarháttarins,
er líklega vonlaust að nokkurn tíma náist fullur árangur. Það er t. a. m.
vafasamt að hægt sé að útskýra það á einhvern einfaldan hátt hvers
vegna ef tekur framsöguhátt en svokallaðar ótengdar skilyrðissetningar
hafa alltaf viðtengingarhátt:
(52) a. Ef Jói kemur, fer ég
b. Komi Jói, fer ég
Hér virðast á ferðinni formsatriði, sem vandrakin eru til einhverra dýpri
merkingarlegra róta. Þetta væri þá hliðstætt því að þótt oft sé hægt að
benda á að ákveðni greinirinn í íslensku hafi einhverja tiltekna merk-
mgu, er í sumum samböndum eins og notkun hans sé hreint formsatriði.
Það er t. a. m. ekki hægt að segja *bók hans Jóns í stað bókin hans
Jóns. Ef eignarform persónufomafnsins er á annað borð notað í sam-
böndum eins og þessum, verður greinirinn að koma líka.