Andvari - 01.06.2011, Blaðsíða 132

130
SIF SIGMARSDÓTTIR
ANDVARI
hafi verið að takast að telja foreldra sína á að leyfa sér að hverfa frá námi við
Menntaskólann og sigla til Þýskalands til píanónáms á tímum er fáir töldu
tónlist eitthvað sem menn hefðu að atvinnu. „Sigurinn unninn,“ ritar hann í
dagbók sína.7 En þótt þessi fyrsta barátta sem Jón Leifs háði í nafni tónlistar
hafi endað með sigri fór því fjarri að þeim ætti öllum eftir að ljúka honum í
hag.
Það voru einmitt tapaðar orrustur sem mótuðu ímynd Jóns Leifs í hugum
íslenskra samferðarmanna hans og eru ástæða þess að enn þann dag í dag
stendur styr um nafn hans. Hlutur Jóns í umbótum íslensks tónlistarlífs fyrri
hluta 20. aldar varð rýr þrátt fyrir stórhuga áætlanir tónskáldsins. Er þar
einkum um að kenna stormasömum samskiptum hans við aðra forgöngumenn
tónlistar á íslandi. Jón fór alla tíð mikinn í þeim deilum. Rötuðu þær ósjaldan
á síður blaðanna þar sem Jón lét stór orð falla um hina ýmsu frammámenn
samfélagsins.8 Hann var óhræddur við að synda móti straumnum eins og
komið hafði í ljós er hann yfirsteig hindranir hugarfarsins heimafyrir og
hélt á vit köllunar sinnar, 17 ára að aldri. Hin hlið þessa sama óttaleysis sem
birtist oft sem óbilgirni, harka og vægðarleysi varð honum hins vegar alla tíð
fótakefli.
Enda þótt Jóni Leifs hafi ekki hlotnast að fara fyrir neinni af þeim tón-
listarstofnunum sem spruttu upp á fyrstu áratugum síðustu aldar (hann sótti
til að mynda um að gerast útvarpsstjóri við stofnun Ríkisútvarpsins árið 1930)
er staða hans innan íslenskrar tónlistarsögu óvefengjanleg. Jón Leifs varð
fyrstur íslendinga til að stjórna fullskipaðri sinfóníuhljómsveit. Ómetanlegar
eru upptökur hans á íslenskum þjóðlögum. Hann var forgöngumaður í rétt-
indabaráttu íslenskra tónskálda og einn stofnenda STEFs. Síðast en ekki síst
eru tónsmíðar hans eitt það metnaðarfyllsta sem samið hefur verið af íslensku
tónskáldi.
Þeir sem rannsakað hafa líf og verk Jóns Leifs sem og þeir sem þekktu
til tónskáldsins eru margir þeirrar skoðunar að ekki hafi hann gengið einn
og óstuddur þá grýttu braut sem hann valdi sér í lífinu; að ekki hefði honum
tekist að áorka öllu því sem hann náði fram ef ekki hefði hann notið stuðnings
við.9 Ymsir halda því fram að bak við manninn hafi staðið kona.
Vegur þyrnóttra rósa
Undir yfirborði ævisögu Jóns Leifs eftir Árna Heimi Ingólfsson glittir í aðra
sögu, ekki síður merkilega; sögu konunnar með augun sem hlustuðu. Hvernig
fyrstu eiginkonu Jóns Leifs, hámenntaða evrópska tónlistarkonu af auðugu
fólki, dagaði uppi blásnauða á íslandi, þar sem hún að sögn eyddi löngum
stundum starandi á heimilið sem Jón hafði búið sér með þriðju eiginkonu