Andvari - 01.06.2011, Blaðsíða 151

ANDVARI
KONAN MEÐ AUGUN SEM HLUSTA
149
staðan sem yrði á vegi þess sem hygðist kafa í sögu þessarar merkilegu
konu.
Eitt þeirra vandamála er þeir sem fást við kvennasögu standa gjarnan and-
spænis varðar heimildirnar. Heimildir um líf, atferli og skoðanir kvenna eru
oft af skornum skammti. Er þá gjarnan leitað á náðir „óhefðbundinna“ heim-
ilda á borð við munnlegar heimildir til að bæta þar úr líkt og gert hefur verið
hér að framan.79 Ástæður þessa skorts eru margar. Ein skýringin er vafalítið
hugarfar viðfangsefnanna sjálfra eins og sést glögglega þegar saga hjónanna
Anniear og Jóns Leifs er skoðuð.
í lifanda lífi taldi Jón Leifs sig verðskulda frægð og sóttist hann markvisst
eftir henni: „Ekki vil eg neita því, að mig hafi langað í frægðina hér áður, eins
og aðra menn á mínu reki ...“, segir Jón í bréfi til Kristjáns Albertssonar.80
Hvorki persónan Jón Leifs né tónlist hans nutu mikillar hylli meðal samtíðar-
manna hans. Sú staðreynd varð þó ekki til að draga úr vonum Jóns um að
öðlast ódauðleika gegnum tónlistina. „Eg er ekki í neinum vafa um að verk
mín muni öðlast sitt varanlega gildi, þó að ekki verði [þ]að fyrr en eftir minn
dag,“ bætir hann við.
Ekki er laust við að sá grunur læðist að þeim sem rannsakar sögu Jóns
Leifs að hann sé í aðra röndina peð í tafli tónskáldsins. Osjaldan er sem Jón
leggi heimildir fyrir sagnfræðinginn eins og veiðimaður snöru fyrir bráð.
Það er ekki aðeins hið mikla magn persónulegra heimilda um líf Jóns, sem
hann hélt sjálfur til haga af mikilli natni, sem ber vitni um tilraun hans til að
tryggja sér frægð „eftir sinn dag“, heldur einnig innihald þeirra. Meðal bréfa,
símskeyta, úrklippubóka og reikninga má finna dagbók sem Jón hóf að halda
á sextánda aldursári. í dagbókina ritar hann formála sem bendir til að hann
hafi ávallt ætlað forvitnum sálum framtíðarinnar að skyggnast inn í leyndustu
hugsanir sínar:
Þetta, sem eg hér mun skrifa, ætlast eg ekki til að nokkur maður sjái. Eg skrifa hér
einungis og skrifa hugsanirnar, sem reika um huga minn í það og það skiftið, hvers
efnis, sem þær eru og án þess, að draga dul á nokkurn hlut. ... [Þ]að sem hér er ritað
er frá mér og til mín - og eg mun eigi hika við að láta aJl í ljósi. Þetta er helgidómur,
sem eg á sjálfur, og eg mun geyma hann og vernda, á meðan mér þykir vænt um hann.
En þegar dagar mínir eru Iiðnir, kunna, ef til vill, einhverjir að „gægjast inn í hið allra
helgasta".81
Þótt Jón segi dagbók sína einungis ætlaða honum sjálfum er komandi kyn-
slóðum gefið leyfi til að „gægjast inn í hið allra helgasta“.
Annað dæmi sem rennir stoðum undir þá kenningu að Jón hafi markvisst
reynt að varðveita sögu sína svo hann og tónverk hans mættu síðar öðlast
„eilíft gildi“82 má finna í bréfi sem hann ritar foreldrum sínum nýkominn til
Þýskalands. Þar biður hann þau vinsamlegast um að geyma öll bréf frá sér.83