Andvari - 01.06.2011, Blaðsíða 152

150
SIF SIGMARSDÓTTIR
ANDVARI
Má vera að þarna reyni hann að varðveita sjálfan sig og sögu sína komandi
kynslóðum til handa? Að auki passaði Jón vel upp á öll þau bréf sem honum
bárust. Hann lét þó ekki þar við sitja heldur tók gjarnan afrit af bréfum til
varðveislu sem hann sjálfur skrifaði öðrum.
Þessi gögn öll hélt Jón vel upp á. í bók Árna Heimis Ingólfssonar kemur
fram hvernig hann lagði sig allan fram við að reyna að bjarga þeim frá
Þýskalandi að sfðari heimsstyrjöld lokinni. Slíkt var erfiðleikum háð og varð
kistill nokkur sem Jón hafði skilið eftir í peningaskáp í Potsdam og innihélt
stóran hluta bréfasafns hans víðförull áður en hann komst loks í hendur
eiganda síns.84
En þótt á heimili Jóns og Anniear Leifs hafi ríkt slíkur kúltúr „sjálfsvarð-
veislu“ virðist sem ekki hafi verið talið að jafnmikil þörf væri á að skapa
Annie og störfum hennar þetta „eilífa gildi“. í ævisögu sinni um Jón Leifs
vekur Carl-Gunnar Áhlén máls á úrklippubók sem finna má í gögnum tón-
skáldsins sem nú eru geymd á Landsbókasafninu. Hann segir það „leiðinlegt
að sjá leifarnar af þeim fáu umsögnum sem Annie fékk um tónleikana [í
Magdeburg árið 1923]. Þær hafa verið klipptar niður og fátt eitt geymt nema
það sem sagt var um tónlist Jóns. ... [Tónleikahaldi hennar var] gjörsamlega
ýtt til hliðar miðað við hve gríðarlega umfangsmikil heimildasöfnunin var
um iðju Jóns.“85
Þau bréf til Anniear sem varðveitt eru á Landsbókasafni tengjast flest
störfum Jóns og eru viðbrögð við tilraunum hennar til að koma honum og list
hans á framfæri. Bréfaskipti milli Anniear og Jóns, mörg frá fjórða áratug
síðustu aldar, fjalla svo mest um búsorgir og hjónabandsörðugleika þeirra.
En slíkar eru oft skorður þess sem rannsakar fortíðina. Þegar fyrstu drög að
ritgerðinni, greininni eða bókinni hafa verið smíðuð af viðfangsefninu sjálfu
eins og gjarnan er í einsögurannsóknum einkennast þau í sumum tilfellum af
manískum metnaði en í öðrum af hógværð. Það er sagnfræðingsins að leyfa
ekki hinum stórtæka að stýra sagnarituninni. Sé betur rýnt í létt fótspor þess
auðmjúka kann ýmislegt að koma í ljós sem fyrirfórst í þeim hafsjó heimilda
sem sá skildi eftir sig sem reyndi að grópa sig inn í söguna.
Annie Leifs eru gerð skil í þeim tveimur ágætu ævisögum sem skrifaðar
hafa verið um Jón Leifs. Þar leikur hún aukahlutverk eiginkonu eins mesta
tónskálds sem Islendingar hafa átt. En að vissu leyti er ævisaga hennar órituð.
Þótt svo virðist sem hún hafi á tíðum lifað lífi sínu á forsendum Jóns Leifs
á hún skilið að saga hennar sé sögð á forsendum hennar sjálfrar; hún séð frá
sjónarhóli Anniear sem listamanns, gyðingakonu í Þriðja ríki Hitlers, inn-
flytjanda á íslandi um miðja síðustu öld. Annie Leifs var vissulega konan bak
við Jón Leifs - en hún var meira en það.