Andvari - 01.06.2011, Blaðsíða 7

Frá ritstjóra
Ný stjórnarskrá í deiglunni
Með ályktun Alþingis frá 24. mars 2011 var stjórnlagaráði falið að gera til-
lögur um breytingar á stjórnarskrá lýðveldisins íslands. í ráð þetta voru skip-
aðir 25 einstaklingar og skyldu þeir ljúka störfum og skila af sér tillögum eigi
seinna en í lok júlímánaðar. Þetta gekk eftir og tillögur ráðsins voru afhentar
forseta Alþingis 29. júlí.
Aðdragandi þessa máls var nokkuð sérstæður. Við bankahrunið haustið
2008 heyrðust ákveðnar raddir um að slík stóráföll kölluðu á að endurskoða
sjálfan grundvöll samfélagins, stjórnarskrána. Allt frá lýðveldisstofnun 1944
hafði sú skoðun verið uppi að líta bæri svo á þá stjórnarskrá sem var samþykkt
á Þingvöllum að hún skyldi vera til bráðabirgða og bæri að endurskoða hana
fljótlega. Sú breyting ein var þá gerð á stjórnarskrá konungsríkisins íslands
sem nauðsynleg var vegna þess að æðsta stjórn ríkisins var færð inn í landið,
forseti kom í stað konungs. Má segja að eðli stjórnarskrár konungsríkis hafi
verið yfirfært á þjóðkjörinn forseta lýðveldis, svo ólík sem þessi skipan þjóð-
höfðingjahlutverks er í rauninni. Til þessa tvískinnungs er að rekja þær deilur
sem að undanförnu hafa hér staðið vegna forsetaembættisins.
Síðustu áratugi hafa breytingar á stjórnarskránni einkum orðið vegna kjör-
dæmaskipunar og kosninga til Alþingis og einnig var mannréttindakaflinn
endurskoðaður fyrir fáum árum. Um annað hefur lítt verið rætt og stjórn-
skipunin sjálf er óbreytt, enda í sjálfu sér ekki komið fram alvarleg krafa um
að breyta henni í meginatriðum, það er þingræðisreglunni sem byggt er á:
„Island er lýðveldi með þingbundinni stjórn.“ Vissulega hefur því verið hreyft
að taka upp einhvers konar „forsetaræði“, það er að kjósa æðsta mann fram-
kvæmdavaldsins beinni kosningu. En þótt svo verði ekki gert þarf að endur-
skoða stjórnarskrána og áhugamenn hafa alltaf haldið þeirri hugsun vakandi.
Alvarlegasta tilraun í þá átt var gerð um og upp úr 1980 af nefnd undir forustu
Gunnars Thoroddsens, forsætisráðherra og fræðimanns í stjórnskipunarrétti.
Honum var mikið í mun að þoka þessu máli fram og átti það öðru fremur hug
hans síðustu æviárin. Er gerð grein fyrir þessu í nýrri ævisögu Gunnars eftir
Guðna Th. Jóhannesson.