Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1960, Side 66

48
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
hans sjáist engar menjar, heldur
líka þjóðsagnasafnara á nítjándu
öld, en þeir höfðu rómantíska trú á
gildi þjóðsagna og söfnuðu þeim
sjálfra þeirra vegna, en ekki vegna
þess að þær væri góðar dæmisögur,
en það eitt mundu upplýsingarmenn
hafa metið við þær. Eiríkur skrifaði
líka Ólafs sögu Þórhallasonar, sam-
ansetta úr svipuðum efnivið, en sam-
hengis betri. í henni eru auk þess
náttúrulýsingar, sem urðu fastir lið-
ir í skáldsögum nítjándu aldar og
viðburðir úr samtímanum fléttaðir
saman við.
Þótt borgaleysi á íslandi fari
iengst með að skýra það, að þar
kom hvorki upp leiklist né leikrita-
gerð, þá skyldu menn hafa ætlað
að kirkjulegir sjónleikir (mysteria)
kynnu að spretta upp á biskupsstól-
unum við dómkirkjuna í sambandi
við skrúðgöngur þær, er þar voru
sjálfsagðar á stórhátíðum, tyllidög-
um og vökunóttum. Enda er til í
handriti frá því um 1750 eitt slíkt
leikrit til leiks í kirkju, sennilega
þýðing úr dönsku eða þýzku. En
fyrsta heimaunna leikritagerðin
virðist vera tengd Skálholti. Þar
mun Snorri Björnsson (1710-1803),
síðar prestur á Húsafelli í Borgar-
firði hafa samið leikrit sitt, Sperðil,
líklegast á sínum heldur löngu skóla-
árum 1724-33, en um það bil var
Holberg, mesta leikritaskáld Norð-
urlanda, að semja gleðileiki sína eða
komedíur. Nú er Sperðill sýnilega
þýðing á þýzka orðinu Wursi, en
Hans-wursi var eins konar Gvendur
snemmbæri í þýzkri leikritagerð, og
var Holberg mjög uppsigað við þá
tegund leikja. En svo er að sjá sem
Sperðill Snorra hafi líka orðið fyrir
áhrifum frá Holberg, því hann er
ádeila á flakkara þessara ára, hverra
tala var legío, þegar harðnaði í ári.
En þessi kómedía er eflaust líka
tengd fíflalátum þeim, er heyrðu til
Herranætur athöfninni; mun það há-
tíðahald hafa verið afgömul venja
við Skálholtsskóla, ef ekki báða
skólana. Poestion setur Herranótt-
ina með réttu í samband við festum
stultorum (hátíð heimskingjanna),
sem mjög var tíðkuð af stúdentum
við háskóla og klausturskóla á mið-
öldum. Skilmerkilega greinagerð um
hátíð heimskingjanna, höfðingja
heimsku og óstjórnar, stundum kon-
unglega, stundum kirkjuhöfðingja
(sem lesa mönnum skraparotspré-
dikun og lifa eins og vitlausir menn)
má lesa í The New Golden Bough
eftir J G. Frazer, en útgefnum og
leiðréttum af Theodor H. Gaster
(1959). Báðir hyggja, að þessa for-
kunnarfáránlegu siðu um jólaleytið
og þrettándann megi rekja til hinna
fornu Saiúrnalia í Róm, þar sem
þrælar tóku að sér að verða höfð-
ingjar og leika hlutverk goðsins.
Báðir virðast líka ætla að þessi
fíflalæti manna um jólaleytið séu
líka í sambandi við leikaraskap
manna á kjötkveðjuhátíðunum í
föstuinngang, sem rómanskar þjóðir
kalla karneval. Verður að vísa til
þessa, en svo virðist sem þessi út-
lendu fíflalæti í föstuinnganginn
hafi ekki með öllu látið hina ís-
lenzku hætti Þorra og Góu ósnortna,
a. m k. ekki eins og þeim var lýst
af skáldbróður Stefáns Ólafssonar,
Bjarna Gissurarsyni. Vera má þó, að
það komi ekki við skraparotspré-
dikun á Herranæturhátíðahaldinu í
Skálholtsskóla. En hvorttveggja
fylgdi skólanum til Reykjavíkur eft-
ir 1790. Þar litu hin upplýstu yfir-