Uppeldi og menntun - 01.07.2011, Síða 124

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 20 (2) 2011124
dregið úr hegðUnarerfiðleikUm
2007), en samt sem áður er á hverjum tíma tiltekinn hópur nemenda sem þarf á þeim
að halda. Um 5–10% nemenda sem eru í áhættu vegna líffræðilegra eða félagslegra
erfiðleika þurfa sértækari úrræði, s.s. almenn hvatningarkerfi með skýrum vænting-
um og tíðri, jákvæðri viðgjöf, til að sýna viðeigandi hegðun. Hins vegar dugar það
ekki fyrir alla nemendur í áhættuhópnum, því að jafnaði munu nokkrir nemendur
(um 1–5%) þurfa margþætta, einstaklingsmiðaða íhlutun til að geta stundað sitt nám
og átt jákvæð samskipti (Walker o.fl., 1996).
Margar aðferðir hafa verið þróaðar til að mæta mismunandi þörfum framan-
greindra hópa, en mikilvægt er að aðferðirnar séu gagnreyndar (e. evidence-based)
svo að tryggt sé að þær nýtist vel starfsfólki skóla og nemendum. Í mörgum skólum
hefur stigskipt nálgun af þessu tagi verið innleidd með markvissum hætti undir
merkjum heildstæðs stuðnings við jákvæða hegðun (e. school-wide PBS) (Sprague og
Golly, 2008; Sugai og Horner, 2008) eða SMT-skólafærni (Anna Björnsdóttir og Margrét
Sigmarsdóttir, 2009). Fjöldi rannsókna hefur sýnt jákvæð áhrif af slíkum vinnu-
brögðum, bæði á hegðun (Sugai og Horner, 2008) og námsárangur nemenda (Luiselli,
Putnam, Handler og Feinberg, 2005), hvort sem um er að ræða skóla í millistéttar-
hverfum (t.d. Taylor-Greene og Kartub, 2000) eða skóla í þéttbýli þar sem félagslegar
aðstæður foreldra eru erfiðari (t.d. McCurdy, Mannella og Eldridge, 2003). Hérlendis
benda fyrstu athuganir til þess að skráðum agabrotum og tilvísunum í hefðbundna
sérfræðiþjónustu vegna hegðunarerfiðleika grunnskólabarna fækki með innleiðingu
SMT-skólafærni (Anna Björnsdóttir og Margrét Sigmarsdóttir, 2009).
Virknimat – grunnur að árangursríkri íhlutun
Einstaklingsmiðuð stuðningsáætlun byggð á virknimati er úrræði sem hefur skilað
góðum árangri fyrir einstaklinga með alvarlega hegðunarerfiðleika. Virknimat er
gagnreynd leið til að ákvarða hvaða þættir hafa áhrif á tiltekna óæskilega hegðun ein-
staklings með áherslu á tilgang hennar fyrir einstaklinginn. Þar eru notaðar aðferðir
hagnýtrar atferlisgreiningar (e. applied behavior analysis) sem byggjast á lausnamið-
uðum forsendum, s.s. að erfið hegðun sé lærð í tilteknum aðstæðum, þjóni tilgangi og
sé breytanleg (Crone og Horner, 2003). Í virknimati er upplýsinga aflað með tvennum
hætti, beinni athugun í raunverulegum aðstæðum og/eða með óbeinum hætti, t.d.
með greiningu fyrirliggjandi gagna og viðtölum við kennara, foreldra og/eða nem-
andann. Mikilvægur hluti af virknimati er að skilgreina hina erfiðu hegðun á hlut-
lægan og lýsandi hátt – og forðast að persónugera erfiðleikana eða lýsa þeim sem
neikvæðum eiginleikum einstaklingsins (O´Neill, Horner, Albin, Sprague, Storey og
Newton, 1997).
Virknimat felur í sér greiningu á aðdraganda, afleiðingum og bakgrunnsáhrifa-
völdum hinnar erfiðu hegðunar til þess að varpa ljósi á það sem viðheldur henni í
tilteknum aðstæðum. Áherslan er á að greina tilgang óæskilegrar hegðunar fyrir ein-
staklinginn. Í grófum dráttum má segja að hegðun þjóni tvenns konar tilgangi, annars
vegar að nálgast eitthvað eftirsóknarvert (jákvæð styrking), t.d. athygli, tiltekna hluti
eða viðfangsefni, og hins vegar að forðast eða flýja eitthvað óþægilegt (neikvæð
styrking), t.d. áreitni eða kröfur (O´Neill o.fl., 1997). Einnig er mikilvægt að huga að