Læknablaðið - 15.04.1996, Síða 6

266
LÆKNABLAÐIÐ 1996; 82: 266-7
Ritstjórnargrein
Kynferðisleg áreitni
Á síðustu vikum og mánuðum hefur athygli
fjölmiðla og almennings beinst að svokallaðri
kynferðislegri áreitni. Þrjár konur hafa ásakað
einn æðsta embættismann þjóðarinnnar fyrir
ótilhlýðilegt athæfi og notið til þess stuðnings
sjálfshjálparsamtakanna Stígamóta. Mál þetta
hefur bæði vakið áhuga og umræður. Deilt hef-
ur verið um sýkn eða sekt embættismannsins,
trúanleika ákærenda, siðfræði Stígamóta og
hæfni stofnana og samfélags til að fást við mál
sem þessi. Á allra síðustu dögum hefur þessi
umræða snúist upp í grín og glens þar sem
ræðumenn og veislustjórar ótal árshátíða auk
frægra skemmtikrafta hafa haft mál þessi í
flimtingum og hártogað hugtök eins og kyn-
ferðisleg áreitni. Allar skilgreiningar hafa
mjög verið á reiki og margir hafa haldið því
fram að öll samskipti kynjanna væri í raun
kynferðisleg áreitni og umræddar konur væru
að ljúga sökum uppá grandvaran embættis-
mann.
Slík umræða í fjölmiðlum um kynferðislega
áreitni hefur farið fram víðar en á íslandi. Árið
1991 ákærði ameríski lagaprófessorinn Anita
Hill yfirmann sinn dómarann Clarence Thom-
as fyrir margs konar áreitni, klám og tvíræðar
dylgjur í sinn garð. Að sögn prófessorins hafði
þetta ástand varað um margra ára skeið og gert
sameiginlegan vinnustað þeirra að víti á jörð.
„Ég kveið hverjum degi; svaf ekki og fylltist
svartsýni og mikilli vantrú á sjálfa mig, “ sagði
Anita. Yfirheyrslum í málinu var sjónvarpað
beint um öll Bandaríkin og vöktu gífurlega
athygli. í kjölfar þeirra komu fjölmargir ein-
staklingar fram og skýrðu frá kynferðislegri
áreitni sem þeir töldu sig hafa orðið að sæta um
langt skeið. Kvikmyndin Disclosure með þeim
Michael Douglas og Demi Moore fjallaði um
yfirmann í tölvufyrirtæki (Moore) sem leitar
kynferðislega á einn af kerfisfræðingunum
(Douglas). Þessi mynd varð til þess að kastljós
fjölmiðla beindist enn frekar að atburðum sem
þessum.
Skilgreining
Venjulegt daður, gullhamrar eða ósk um
stefnumót er ekki talið heyra undir kynferðis-
lega áreitni. I slíkum samskiptum tala tvær
manneskjur saman á jafnréttisgrundvelli og
samþykkja það sem fram fer.
Þegar um kynferðislega áreitni er að ræða
beitir annar aðilinn hinn þrýstingi í skjóli lík-
amlegra yfirburða og/eða þjóðfélagsstöðu,
hótar eða ógnar og reynir þannig að fá kyn-
hvötum sínum fullnægt. Þetta kallast á latínu/
ensku quid pro quo (þetta fyrir hitt). Oft er þá
um að ræða yfirmenn á vinnustað, vinnufélaga,
þjálfara, kennara, stjórnmálamenn eða aðra
valdamenn.
Auk þess getur annaðhvort kynið gert and-
rúmsloftið óþolandi fyrir hitt með klúrum at-
hugasemdum, niðrandi framkomu, þukli og
káfi. Þetta er algengt þar sem konur hafa reynt
að hasla sér völl í starfsgreinum sem karlar
höfðu áður eignað sér. Margir sem stunda
þjónustustörf verða oft fyrir því að viðskipta-
vinir tala til þeirra á kynferðislegan hátt, segj-
ast vilja hafa við þá samfarir eða gera athuga-
semdir við útlit og sköpulag. Þetta á til dæmis
við afgreiðslufólk í búðum, leigubílstjóra, bar-
þjóna og fleiri starfsstéttir sem umgangast
drukkið fólk í húmi nætur. í slíkum tilvikum
ákvarðar þolandinn hvaða framkoma honum
finnst vera kynferðisleg áreitni enda er hún í
óþökk þess sem fyrir henni verður.
Aðrir nota sér trúnaðarsamband við skjól-
stæðing sinn á kynferðislegan hátt og nýta sér
þannig veikleika hans og viðkvæmni. í slíku
sambandi eru læknar, lögreglumenn eða prest-
ar oft nefndir til sögu. Kynferðisleg áreitni get-
ur þróast í kynferðislegt ofbeldi og nauðganir
þó að slíkt sé fremur sjaldgæft.