Sagnir - 01.04.1989, Side 33

Sagnir - 01.04.1989, Side 33
.Einhver smitvaldur eða pestarbrunnur... Galdraslafur til að lála bita. Hugarrós, galdrastafur til styrktar ástum. stóð fyrir galdraofsóknum eins og erlendis, þó svo að þáttur umræddra presta sé stór. Það er ekki hægt að vera ósam- mála fullyrðingum um ábyrgð sr. Jóns, sr. Páls og Þorleifs Kortssonar á íslensku galdrafári. En það er hægt að vera bæði sammála og ósammála, án þess að úr verði þversögn. Títt- nefndar tilvitnanir eru m.a. teknar úr skrifum fræðimanna um einstaka menn og halda þeir þá gjarnan fram hlut þess sem þeir skrifa um. T.d. kemur fram samúð Sigurðar Nordal með sr. Jóni, að Jón hafi verið veill á geðsmunum og að hann verði að skoða út frá hans samtíma. Sigurður telur Þorleif Kortsson bera ábyrgð á galdrafárinu, fyrst og fremst.25 Flest- ir eru sammála um að sr. Jón hafi verið veill á geðsmunum, þó þeir orði það ekki alltaf jafn kurteislega og Sigurður Nordal. Vissulega verður að líta á sr. Jón út frá hans samtíð, en menn áttu engu að síður val- kosti. Flestir trúðu e.t.v. á galdra, en menn trúðu misjafnlega sterkt á vald djöfulsins. Sigfús H. Andrésson reynir í skrif- um sínum að milda málstað Þor- •eifs Kortssonar,26 þó ekki sé hægt að kalla skrif hans hlutdræg. Sig- laugur Brynleifsson finnur Þorleifi einnig ýmislegt til afsökunar, bæði andlegt og líkamlegt: „Áhugi Þor- •eifs á galdraofsóknum gæti vottað ofstæki hins innhverfa manns ... Heilsuleysi ... hefur aukið á inn- hverfi hans...“2' Líklegra er þó að húarskoðanir og afstaða Þorleifs hafi skipt meira máli en andleg og h'kamleg bæklun, þó það sé e.t.v. skýring í sjálfu sér. En hlutdrægastur í mannlýsingu er Hannes Þorsteinsson í grein sinni um Pál í Selárdal. Hann lýsir kostum sr. Páls fagurlega og er ekki * vafa um sekt Þorleifs Kortssonar. Sem skýringu á galdratrú sr. Páls nefnir hann þekkingu Páls á „austur- landafræðum, austurlenskri töfralist (magi)...“28 Ekki teljast þetta gild rök fyrir öðru en neikvæðri afstöðu Hannesar til „austurlandafræða". hess má geta Hannesi til málsbóta að annarsstaðar gætir meiri víðsýni 1 skrifum hans, t.d. segir hann að ekki megi „leggja mælikvarða nútíð- arinnar hvorki á sjera Pál nje sam- tíðarmenn hans.“29 Vafalaust var sr. Páll mannkostamaður. Hannvarvel menntaður og fékk varla að njóta sín vestur í afdölum og einangrun- in, ásamt þeim galdramálum sem á undan voru gengin, ýttu líklega und- ir ótta hans og konu hans. En ekki er hægt að skrifa galdrafár í Selárdal eingöngu á reikning Þorleifs Korts- sonar. Það er ótrúlegt að sr. Páll sem var miklu lærðari en Þorleifur Kortsson hafi látið þann síðarnefnda stjórna gerðum sínum. Enginn er eyland Afstaða áðurnefndra höfunda er mjög mismunandi, hún ræðst m.a. af því hvenær þeir skrifa og hvort þeir eru að skrifa persónusögu. Sumir þeir sem skrifa persónusögu hafa tilhneigingu til að fegra hlut þess sem þeir fjalla um. Sigurður Nordal hefur rétt fyrir sér um að líta verður á samtíma manna, en þó ekki einungis til að skilja sr. Jón Magnússon, heldur einnig aðra þá er við sögu koma. Eigi að dæma þá menn sem þátt áttu í galdraofsókn- um út frá okkar eigin samtíma þá verða þeir vissulega hálfgerð skrímsli, a.m.k. Þorleifur Kortsson, en sr. Jón geðveikur og Páll ruglað- ur og taugaveiklaður. En það er ein- földun að varpa ábyrgð galdramál- anna á nokkra einstaklinga án þess að íhuga þátt heildarinnar. Líta verður á málið í víðara samhengi, ut frá samtíma þeirra sem fjallað er um, tíðaranda, lögum og reglum, hugmyndum og trú. Þrír menn standa ekki einir með hugmyndir sínar í þjóðfélaginu, þeir eru hluti af heild. Galdratrúin var til staðar og hefðu aðeins þessir einstöku menn trúað á galdra þá hefði ekkert gerst, enginn tekið mark á þeim. Almenn- ingur trúði á galdra, lærðu mennirn- ir trúðu á galdra og þeir sem ákærð- ir voru fyrir galdra trúðu einnig á þá og játuðu sig yfirleitt seka. Þrír menn fundu ekki einhliða upp sakar- giftir og lög til að dæma eftir. Þeir höfðu bæði lög og fordæmi, sem aðrir menn höfðu skapað. Leikregl- ur og hugmyndafræði voru til staðar. Þeir ágætu fræðimenn sem hér voru nefndir hafa rétt fyrir sér, að mestu leyti, þáttur Þorleifs Korts- sonar, sr. Páls í Selárdal og sr. Jóns Magnússonar í íslensku galdrafári var óumdeilanlega stór. En þó það sé út af fyrir sig í lagi að líta á sög- una út frá persónusögulegu sjónar- miði og skýra atburði út frá sálarlífi einstaklinga, er það bara ekki nóg, jafnvel þó að við göngum út frá því að einstakir menn áorki meiru en aðrir. En enginn er eyland. SAGNIR 31
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132

x

Sagnir

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.