Sagnir

Ataaseq assigiiaat ilaat

Sagnir - 01.04.1989, Qupperneq 33

Sagnir - 01.04.1989, Qupperneq 33
.Einhver smitvaldur eða pestarbrunnur... Galdraslafur til að lála bita. Hugarrós, galdrastafur til styrktar ástum. stóð fyrir galdraofsóknum eins og erlendis, þó svo að þáttur umræddra presta sé stór. Það er ekki hægt að vera ósam- mála fullyrðingum um ábyrgð sr. Jóns, sr. Páls og Þorleifs Kortssonar á íslensku galdrafári. En það er hægt að vera bæði sammála og ósammála, án þess að úr verði þversögn. Títt- nefndar tilvitnanir eru m.a. teknar úr skrifum fræðimanna um einstaka menn og halda þeir þá gjarnan fram hlut þess sem þeir skrifa um. T.d. kemur fram samúð Sigurðar Nordal með sr. Jóni, að Jón hafi verið veill á geðsmunum og að hann verði að skoða út frá hans samtíma. Sigurður telur Þorleif Kortsson bera ábyrgð á galdrafárinu, fyrst og fremst.25 Flest- ir eru sammála um að sr. Jón hafi verið veill á geðsmunum, þó þeir orði það ekki alltaf jafn kurteislega og Sigurður Nordal. Vissulega verður að líta á sr. Jón út frá hans samtíð, en menn áttu engu að síður val- kosti. Flestir trúðu e.t.v. á galdra, en menn trúðu misjafnlega sterkt á vald djöfulsins. Sigfús H. Andrésson reynir í skrif- um sínum að milda málstað Þor- •eifs Kortssonar,26 þó ekki sé hægt að kalla skrif hans hlutdræg. Sig- laugur Brynleifsson finnur Þorleifi einnig ýmislegt til afsökunar, bæði andlegt og líkamlegt: „Áhugi Þor- •eifs á galdraofsóknum gæti vottað ofstæki hins innhverfa manns ... Heilsuleysi ... hefur aukið á inn- hverfi hans...“2' Líklegra er þó að húarskoðanir og afstaða Þorleifs hafi skipt meira máli en andleg og h'kamleg bæklun, þó það sé e.t.v. skýring í sjálfu sér. En hlutdrægastur í mannlýsingu er Hannes Þorsteinsson í grein sinni um Pál í Selárdal. Hann lýsir kostum sr. Páls fagurlega og er ekki * vafa um sekt Þorleifs Kortssonar. Sem skýringu á galdratrú sr. Páls nefnir hann þekkingu Páls á „austur- landafræðum, austurlenskri töfralist (magi)...“28 Ekki teljast þetta gild rök fyrir öðru en neikvæðri afstöðu Hannesar til „austurlandafræða". hess má geta Hannesi til málsbóta að annarsstaðar gætir meiri víðsýni 1 skrifum hans, t.d. segir hann að ekki megi „leggja mælikvarða nútíð- arinnar hvorki á sjera Pál nje sam- tíðarmenn hans.“29 Vafalaust var sr. Páll mannkostamaður. Hannvarvel menntaður og fékk varla að njóta sín vestur í afdölum og einangrun- in, ásamt þeim galdramálum sem á undan voru gengin, ýttu líklega und- ir ótta hans og konu hans. En ekki er hægt að skrifa galdrafár í Selárdal eingöngu á reikning Þorleifs Korts- sonar. Það er ótrúlegt að sr. Páll sem var miklu lærðari en Þorleifur Kortsson hafi látið þann síðarnefnda stjórna gerðum sínum. Enginn er eyland Afstaða áðurnefndra höfunda er mjög mismunandi, hún ræðst m.a. af því hvenær þeir skrifa og hvort þeir eru að skrifa persónusögu. Sumir þeir sem skrifa persónusögu hafa tilhneigingu til að fegra hlut þess sem þeir fjalla um. Sigurður Nordal hefur rétt fyrir sér um að líta verður á samtíma manna, en þó ekki einungis til að skilja sr. Jón Magnússon, heldur einnig aðra þá er við sögu koma. Eigi að dæma þá menn sem þátt áttu í galdraofsókn- um út frá okkar eigin samtíma þá verða þeir vissulega hálfgerð skrímsli, a.m.k. Þorleifur Kortsson, en sr. Jón geðveikur og Páll ruglað- ur og taugaveiklaður. En það er ein- földun að varpa ábyrgð galdramál- anna á nokkra einstaklinga án þess að íhuga þátt heildarinnar. Líta verður á málið í víðara samhengi, ut frá samtíma þeirra sem fjallað er um, tíðaranda, lögum og reglum, hugmyndum og trú. Þrír menn standa ekki einir með hugmyndir sínar í þjóðfélaginu, þeir eru hluti af heild. Galdratrúin var til staðar og hefðu aðeins þessir einstöku menn trúað á galdra þá hefði ekkert gerst, enginn tekið mark á þeim. Almenn- ingur trúði á galdra, lærðu mennirn- ir trúðu á galdra og þeir sem ákærð- ir voru fyrir galdra trúðu einnig á þá og játuðu sig yfirleitt seka. Þrír menn fundu ekki einhliða upp sakar- giftir og lög til að dæma eftir. Þeir höfðu bæði lög og fordæmi, sem aðrir menn höfðu skapað. Leikregl- ur og hugmyndafræði voru til staðar. Þeir ágætu fræðimenn sem hér voru nefndir hafa rétt fyrir sér, að mestu leyti, þáttur Þorleifs Korts- sonar, sr. Páls í Selárdal og sr. Jóns Magnússonar í íslensku galdrafári var óumdeilanlega stór. En þó það sé út af fyrir sig í lagi að líta á sög- una út frá persónusögulegu sjónar- miði og skýra atburði út frá sálarlífi einstaklinga, er það bara ekki nóg, jafnvel þó að við göngum út frá því að einstakir menn áorki meiru en aðrir. En enginn er eyland. SAGNIR 31
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132

x

Sagnir

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.