Sagnir - 01.06.2005, Side 24

Frelsi viljans í Þríöja rfkinu
LOKAORÐ
Hér hefur framkvæmd helfararinnar verið rakin stuttlega með tilliti
til einstaklinga sem glæpaverkin frömdu. Skoðaðar hafa verið
mismunandi aðstæður manna innan jafnt sem utan útrýmingarbúða,
einkum fangavarða og lögreglumanna. Að auki var örstutt gerð grein
fyrir deilum þeirra Daniels J. Goldhagens og Christophers Brownings
um ástæðu fyrir því, hvers vegna „venjulegir menn“ i lögreglusveitum
myrtu fólk.
Menn drápu af ólíkum ástæðum, af ótta við refsingu, sumir af
hreinu hatri á fómarlömbum, aðrir vegna þess að þeir ætluðu sér ffama
innan Nasistaflokksins og í samfélaginu og enn aðrir fylgdu einfaldlega
straumnum. Svo virðist sem niðurstöður Brownings í bókinni Ordinary
Men séu trúverðugri en þær sem Daniel J. Goldhagen kemst að í bók
sinni, Hitler's Willing Executioners. Það er einfaldlega ekki hægt að
segja að gyðingahatur hafi verið það mikið í Þýskalandi, í aldanna rás,
að Þjóðverjar hafi bókstaflega verið að bíða eftir tækifærinu sem gafst
í síðari heimsstyijöld til að myrða gyðinga. Það er ekki hægt að
staðhæfa að um það bil fimmtán þúsund manns, sem voru í
lögreglusveitum Þriðja ríkisins, hafi drepið gyðinga af einni og sömu
ástæðu. Flest hnígur að þeirri niðurstöðu að ástæður sem lágu að baki
því að hinn „venjulegi Þjóðveiji“ myrti og drap gyðinga og aðra
minnihlutahópa í síðari heimsstyijöld hafí verið samspil margra þátta,
þó að hjarðeðlið hafi skipti þar einna mestu máli.
TIL VÍSANIR
i Höss, Rudolf: Commandant of Auschwitz. London, 2000, bls. 56.
ii Sama heimild, bls. 62.
iii Sama heimild, bls. 63.
iv Sama heimild, bls. 70.
v Sama heimild, bls. 77-86.
vi Sama heimild, bls. 111.
vii Sama heimild, bls. 144-146
viii Sama heimild, bls. 150-157.
ix Sama heimild, bls. 164.
x Sama heimild, bls. 179.
xi Browning R., Christopher: Ordinary Men Reserve Police Battalion 101 and the Final
Solution in Poland. New York, 1998, bls. 1-2.
xii Sama heimild, bls. 164.
xiii Goldhagen, Daniel Jonah: Hitler 's Willing Executioners: Ordinary Germans and the
Holocaust. London, 1996, bls. 263-270.
xiv Browning R., Christopher: Ordinary Men, bls. 159-161.
ÚTSKÝRINGAR
* Freikorps var stofnað eftir fyrri heimsstyijöld af yfirmönnum
þýska hersins. Hlutverk sveitanna var einkum að berja niður
byltingartilraunir kommúnista. Freikorps var lagt niður árið 1921 en
flestir hermannanna gengu í SA-sveitir Adolfs Hitlers (Sturm-
Abteilung).
** I frægri sálfræðirannsókn sem kennd er við Milgram voru
tengslin á milli hlýðni og valds rannsökuð. Markmiðið var að reyna að
útskýra hvers vegna venjulegir Þjóðverjar drápu gyðinga í síðari
heimsstyrjöld. Milgram fékk þátttakendur til þess að koma á
tilraunastofú sína þar sem búið var að binda mann fastan við einhvers
konar rafmagnsstól. Milgram sagði fólkinu að hann þyrfti að prófa
manninn í rafmagnsstólnum með ákveðnum spumingum. Ef maðurinn
svaraði spumingu rangt ættu þátttakendumir að ýta á takka sem gaf
honum stuð. I hvert skipti sem hann svaraði vitlaust jókst spennan og
þar til gerður mælir gaf til kynna að það væri hættulegra fýrir þann sem
sat í stólnum. Milgram sagði þátttakendum að hann hlyti engan
varanlegan skaða. Til að gera langa sögu stutta var maðurinn í stólnum
starfsmaður Milgrams og spennugjafmn virkaði ekki. Honum var sagt
að öskra og látast vera illa leikinn. Að lokum átti hann að virðast
hreyfmgarlaus. Allan tímann ætlaði Milgram að segja þátttakendunum
að halda áfram. Spumingin var sem sagt hversu langt þátttakendumir
vom tilbúnir að ganga í spennugjöf svo lengi sem þeim var sagt að gera
það. Niðurstaðan var sú að 25 af þeim 40 sem tóku þátt í rannsókninni
fóru alla leið upp í 450 volt sem getur verið lífshættulegt. Þessi
rannsókn sýnir að margir em tilbúnir til þess að meiða fólk, sé þeim
sagt að gera það. Þó það spili margir aðrir þættir inn í þessa rannsókn
þá stendur eftir að menn em tilbúnir að ganga mjög langt, beri þeir ekki
ábyrgð á gjörðum sínum. Það er að segja, undirmaður hlýðir yfirmanni
möglunarlaust. (Sbr. Kent, Gerry og Dalglish, Mary: Psychology and
Medical Care).
22 Sagnir 2005