Sagnir - 01.06.2009, Blaðsíða 12

Sagnir, 29. árgangur
menningar- og menntamál. Og ég held að þó svo það
væru fyrirtæki sem vildu styrkja námið myndi það
örugglega ekki þykja eins sjálfsagt og áður, í það minnsta
ekki í hugvísindum, menn eru orðnir svo tortryggnir
gagnvart einkaframtakinu. En á sama tíma standa
háskólar andspænis niðurskurði. Það er verið að skera
niður í sagnfræðiskor. Hvað ef það kæmi nú eitthvað
fyrirtæki og vildi styrkja kennslu í samtímasögu eða
jafnvel miðaldasögu? Það væri örugglega snúin staða.
ADJ: Eg held að þetta sé mjög mikilvægt forgangsatriði
hjá nýjum stjórnvöldum, að styrkja innviði akademískrar
menntunar á sviði hug- og félagsvísinda í landinu.
Eg held að hluti af því hvað þessi uppreisn í vetur var sterk
sé það að þarna sprakk út samansöfnuð reiði. Fólk var
búið að sitja á sér í tuttugu ár. Síðan fékk það tækifæri til
að láta skoðun sína í ljós. Ég held að það eigi eftir að vera
langvinnt ferli að vinna úr þessari uppreisn. Við þurfum
að vanda okkur við það. Það er alveg öruggt að öll viðmið í
þjóðfélaginu hafa tekið gríðarlegum breytingum í þessari
kreppu og í þessari uppreisn sem fylgdi kreppunni.
Það er ýmislegt jákvætt að gerast - í fyrsta lagi er
framhaldsnámið að styrkjast. Fyrir 1995 var varla til
hér svokallað fræðasamfélag, þar sem eru ekki bara
nemendur og kennarar heldur líka fólk sem er einhvers
staðar þar á milli, fólk í meistaranámi og doktorsnámi. í
öðru lagi hefur Rannís verið að eflast og styrkjast. Ein af
ástæðunum fyrir því hvað íslenskum háskólum tókst illa
að veita stjórnvöldum aðhald var að þeir voru ekki nógu
sterkir fræðilega séð. Þeir höfðu ekki nógu mikla vigt í
samfélaginu. Þeir voru heldur ekki miðstöðvar þessarar
samfélagsólgu síðustu missera. Háskólarnir hafa verið
orðnir mjög uppteknir af sérfræðiþekkingu á hinum og
þessum sviðum í viðskiptafræði, lögfræði, hagfræði. Ég er
að tala um þrönga sérþekkingu, sem ekki nýtist í almennri
samfélagsumræðu.
SP: Ef við höldum okkur bara við sagnfræðina þá verð
ég að viðurkenna að mér fínnst mjög gaman þegar
einhver úr röðum sagnfræðinga tekur til máls í pólitískri
umræðu. Mér finnst skyldan hins vegar liggja í því að taka
þátt í krafti sérþekkingar. Hitt er bara val hvers og eins. I
umræðunni um Icesave var til dæmis mikið talað um að
ríkisstjórnin sýndi linku, þetta væru ekki sömu hetjurnar
og háðu þorskastríðin. Þá kemur Guðni Th. og skrifar
ágætis grein í Fréttablaðið þar sem hann færir nokkuð
sannfærandi rök fyrir því að þessir tveir atburðir séu ekki
sambærilegir . Þarna hafa sagnfræðingar hlutverk, þegar
einhver er að fara með rangt mál og misnota söguna. I
tíð ríkisstjórnar Davíðs Oddssonar hefðu sagnfræðingar
gjarnan mátt vekja oftar máls á því að sú söguskoðun
sem stjórnvöld héldu uppi með mjög áberandi hætti
væri ekki samhljóma því sem nýjustu rannsóknir sýndu
fram á og ekki sú sem kennd er í Háskólanum. Þar finnst
mér við geta talað um beint hlutverk og kannski skyldur.
En Háskólinn er svo ofboðslega stórt og margslungið
samfélag. Mér finnst ekki að hann eigi að vera miðstöð
einhvers andófs í sjálfu sér.
ÁDJ: Það er ákveðin umræða sem verður að styrkja
gegnum Háskólann; það er umræðan um það hvað
ríkisvaldið á að vera, hvað það á að gera og hvernig það á
að virka. Hvað á velferðarkerfið að gera, hvernig eigum við
að hafa lýðræðislegt ríki. V ið verðum að fá samfélagsfræði,
fræði sem fjalla um það hvernig við ætlum að hafa opið
og lýðræðislegt samfélag. Svoleiðis fræði verða hvergi til
annars staðar en við skipulega akademíska umræðu. Það
finnst mér hafa vantað í öllum hinum vestræna heimi,
ekki bara hér á landi. Það vantar að segja að ríkisvaldsins
sé þörf í okkar samfélagi, velferðarkerfisins er þörf, annars
hrynur allt.
SP: I félagsvísindum veigra fræðimenn, til dæmis
stjórnmálafræðingar, sér oft ekkert við að vera svolítið
pólitískir. Sagnfræðingarnir hins vegar vilja alltaf vera
að rannsaka fortíðina fortíðarinnar vegna, þeir mega
aldrei draga söguna fram sem dæmi til varnar eða slíkt.
Þó ég taki undir þennan skilning á sagnfræði finnst mér
að sagnfræðingar megi ekki vera hikandi við að standa á
sinni söguskoðun af ótta við að vera stimplaðir pólitískir.
Ég held reyndar að það sé aftur að koma sú bylgja að það
sé í lagi að ve:ra pólitískur í sínum fræðum, til dæmis í
femínískum fræðum.
Sagnir: Er Háskóli íslands frjáls oggagnrýninn skóli?
ÁDJ: Já, ég vil leyfa mér að segja að þar þrífist innan
veggja mikið frelsi. Ég kenndi námskeið í vetur um
nýlendur og þróunarríki og það var algjörlega frjálst og
opið námskeið. Kennararnir fá að segjaþað sem þeir vilja.
Háskólinn er mjög lýðræðisleg stofnun að því leyti.
SP: Ég held að sagnfræðideild sé nú nokkuð frjáls - hún
hefðihinsvegaroftmáttveraaðeinsgagnrýnni.Þaðeruþessi
tvö dæmi sem maður tekur alltaf: heimastjórnarafmælið
og forsætisráðherrabókin. í stað þess að gagnrýna þá
söguskoðun sem haldið var á loft í afmælinu tóku
einhverjir sagnfræðingar þátt. Og í stað þess að gagnrýna
þá helgimyndagerð sem forsætisráðherrabókin var létu
margir sagnfræðingar sér það nægja að hafna þátttöku
í henni. Samt hefði gagnrýni á þessi verkefni ekki getað
ógnað skorinni á neinn hátt. Stundum hefur maður haft
það á tilfinningunni að gagnrýnir fræðimenn telji það
10