Sagnir - 01.06.2009, Page 18

Sagnir, 29. árgangur
ábyrgð á þjóðlegum gildum og að koma þeim áfram til
íslenskra barna. Hún skrifaði um föðurlandsvini, að
konan væri ættmóðir kynslóðanna og fleira sem var
algjörlega í takt við þær hugmyndir sem blómstruðu
innan húsmæðrastefnunnar á millistríðsárunum. Þá benti
hún á Sovétríkin sem víti til varnaðar - íslendingar ættu
ekki að feta í fótspor þeirra.32
Margar íslenskar konur í dag gætu talið hugmyndir
Guðrúnar íhaldssamar og andstæðar almennum
réttindum kvenna, en sjálf var hún handviss um að hún
væri að beita sér fyrir velferð kvenna og koma í veg fyrir
misnotkun á ungum stúlkum. Svandís Nína Jónsdóttir,
stjórnmálafræðingur kemst að þeirri niðurstöðu í BA-
ritgerð sinni um viðhorf til fóstureyðinga að Guðrún hafi
eklci verið að gagnrýna lækna eða karlmenn í umræðum
sínum á Alþingi, heldur að þunganir og fóstureyðingar
væru málefni kvenna en ekki heilbrigðisstéttarinnar eða
karlmanna. Hún hafi því óttast um stöðu kvenna.33 Eins
og áður hefur komið fram var frumvarpið samið með
læknastéttina í fyrirrúmi, aldrei var efast um vald þeirra
yfir kvenfólki og þar gæti ótti Guðrúnar átt rök við að
styðjast.
Guðrúnu var einnig umhugað um heilsu kvenna.
Fóstureyðingar gátu verið hættulegar aðgerðir og eru til
dæmi um að þær hafi dregið konur til dauða. Andlegar
afleiðingar fóstureyðinga taldi Guðrún geta leitt til
sturlunar.34 Guðrún vildi líka beina athyglinni að
börnunum sj álfum og var þar sama sinnis og mörg nútíma
samtök sem berjast gegn fóstureyðingum.35 Konan ætti
ekki að ganga fyrir barninu, mannslíf, var og er mannslíf.
En konan getur sjálf orðið banamaður þeirrar virðingar
og sæmdar, sem hún hefur áunnið sér á þenna hátt. Hún
gerir það þegar hún krefst rjettar fyrir sjálfa sig, til þess að
ryðja úr vegi þeim sem veikastur er og varnarlausastur allra
- ogþá ofurselur hún sig jafnframt því villudýrsæði, sem á
engin takmörk.36
Andstæður?
Kristín Ástgeirsdóttir sagnfræðingur hefur skipt
femínistum á millistríðsárunum í tvo flokka. „Sumir
femínistar töldu að takmarkanir barneigna myndu
auka lauslæti, vændi og kynsjúkdóma.“ Einnig að þeir
femínistar hafi óttast kröfur karlmanna til aukinnar
kynlífsþjónustu kvenna. Aðrar ástæður væru t.d. trú, ekki
ætti að neita vilja Guðs og náttúrunnar. Eina réttmæta
aðferðin til þess væri skírlífi. Hinir femínistarnir, sem
voru með takmörkun barneigna, bentu hinsvegar á
mikinn mæðra- og barnadauða, heilsu kvenna og rétt
kvenna yfir eigin líkama. Takmörkun barneigna væri
atriði í sjálfsákvörðunarrétti kvenna og þannig leið til
að draga úr valdi karlmanna yfir konum.37 Hér væri
auðveldlega hægt að sjá tengingu milli skiptingu Kristínar
og mismunandi skoðunum Guðrúnar og Katrínu, og
hvernig andstæð sjónarmið þeirra fylgdu klofningi
kvenréttindabaráttunnar á millistríðsárunum.38
Sem fátækrafulltrúi og heimils- og barnalæknir hafa
starfsvettvangar Guðrúnar og Katrínar eitthvað skarast,
þó erfitt sé að segja nákvæmlega til um hversu mikið.
Á þessum starfsvettvöngum hafa þær báðar haft mikið
innlit í líf og störf þeirra sem minnst máttu mega sín á
millistríðsárunu.Þvímádragaþáályktunaðþeirradaglegu
störf hafi sennilega haft lítið að segja um aðstöðu þeirra
til fóstureyðinga. Báðar vildu úrræði fyrir barnmargar og
fátækar fjölskyldur, en voru elcki sammála um hver þau
úrræði áttu að vera. Konurnar komu hinsvegar úr tveimur
ólíkum áttum, önnur úr íhaldssamri prestafjölskyldu og
hin úr róttækri stjórnmálafjölskyldu. Onnur sat á þingi
fyrir hægriflokk, var fylgjandi húsmæðrastefnunni og
lagði miklar áherslur á kristið siðgæði meðan hin var
sósíalisti, mikið menntuð og trúði á frjálsar ástir, sem gat
ekki talist til strangkristilegra hugmynda.
Katrín tók þátt í stofnun Félags íslenskra báskólakvenna, en
meðal annarra stofnenda var Laufey Valdimarsdóttir sem
var formaður K.R.F.Í. þegar fóstureyðingarfrumvarpið
var lagt fram. Ágætis samstarf var á milli þessara
félaga.39 Guðrún var fyrsti formaður Húsrnæðrafélags
Reykjavíkur auk þess að sitja í nokkrum stjórnum
kristilegra samtaka.40 „Guðrún ...var ein afdráttarlausasta
talskona móðurhlutverksins í hópi íslenskra
kvenréttindakvenna“41 K.R.F.I. lýsti sig fylgjandi
frumvarpinu á meðan Ljósmæðrafélag Reykjavíkur var
mótfallið því.42 Hér kemur greinilega fram að ekki
var samhugur meðal íslensk kvenfólks í þessu máli og
gætu því Guðrún og Katrín hafa verið málsvarar fyrir
hvorn hópinn. Hérna passa skilgreiningar Kristínar
Ástgeirsdóttur um mismunandi hópa femínsta ágætlega
við. Ingvar Pálmason las upp tvö bréf í umræðum á
Alþingi 1934, annað ritað af stjórn K.R.F.I. og hitt af
ritara Mœðrastyrksnefndar. I bréfunum kemur fram að
bæði samtökin voru fylgjandi frumvarpinu og að þau
töldu það mikla bót fyrir kvenmenn. Áður hafði Haraldur
Guðmundsson mælt „Ég get ekki neitað því, að það varð
mér nokkurt undrunarefni hversu sterklega hv. 5. landsk.
[Guðrún Lárusdóttir] mælir gegn frv. ...ég efa, að það sé
rétt, að frúin tali hér fyrir hönd kvenna yfirleitt!‘ Bréfin
vildi Ingvar nota sem rökstuðning fyrir staðhæfingum
Haraldar. Guðrún svaraði að Mœðrastyrksnefnd gæti ekki
16