Sagnir - 01.06.2009, Side 24

Sagnir, 29. árgangur
það var til að afnema ójafnrétti milli stétta eða kynja.
Þegar verkamaðurinn lætur ójafnrétti viðgangast milli
sín og konu sinnar er það vegna áhrifa borgaralegs
hugsunarháttar, útskýrir Ottar Proppé einfaldlega í
Þjóðviljanum.31
IV
„Og viðbrögð kvennanna við ræðu minni voru slík, að
hefði ég endaði á orðunum: „Nú förum við og gerum
byltingu", þá held ég að þær hefðu allar fylgt mér eftir.
Kannski var yfirsjón að gera það ekki. Mér fannst það oft
seinna, þegar margt var komið aftur í gamla farið.“32
Þegar kafað er í heimildir um kvennafrídaginn verður
meðal annars að hafa það í huga sem gjarnan vill henda
með málstað sem breið samstaða næst um, að allir vildu
Lilju kveðið hafa. Hugmyndin að kvennafrídeginum á
óumdeilanlega rætur sínar hjá róttækum femínistum sem
lögðu áherslu á góð tengsl við láglaunaðar verkakonur,
háðu hugdjarfa baráttu við þjóðfélagsmisréttið og voru
oft hafðar að háði og spotti fyrir vikið. En þegar þær
höfðu tekið þá afstöðu í aðdraganda kvennafrídagsins að
hann ætti að höfða til sem flestra kvenna, hvar sem þær
stóðu í stétt og pólitík, var við því að búast að ólík öfl
styddu aðgerðina og reyndu jafnvel að gera hana að sinni.
Marxistar vildu rígbinda kvennabaráttuna við
stéttabaráttuna: konur urðu „að hafa á bak við sig sterka
og virka hreyfingu sem hefur á að skipa konum sem
vilja takast á við þær andstæður sem leiða til misréttis
og ranglætis í stéttaþjóðfélagi sem því íslenska“, segir
í dreifibréfi frá Einingarsamtökum kommúnista
(marx-lenínistar), betur þekktum sem Eik (m-1),33
og blandast engum hugur um hvaða sterku og virku
hreyfingu er átt við. Alþýðublaðið gerði tilraun til að
eigna Sambandi Alþýðuflokkskvenna hugmyndina að
íslenska kvennafrídeginum og afhenti einni þeirra rós
með viðhöfn fyrir framlagið.34 OgMorgunblaðið hrósaði
konunum á kvennafrídaginn fyrir að vera svona jákvæðar,
ekki samanherptar og húmorslausar. „Jákvæð barátta
konunnar“ er yfirskrift leiðarans 25. október og gleðst
leiðarahöfundur yfir því að konurnar standi vörð um
kristilegt siðgæði ogþjóðfrelsi.35
Það er hægt að túlka þennan stuðning ólíkra afla við
kvennafrídaginn á jákvæðan hátt og líta á það sem
taktískan sigur þeirra sem studdu breiðfylkingu kvenna
að hver hafi í rauninni getað túlkað aðgerðina á sinn
hátt og tekið þátt á eigin forsendum; þær sem vildu
fara í verkfall fóru í verkfall, þær sem vildu taka sér frí
tóku sér frí. Það er hins vegar líka hægt að líta svo á að
málamiðlunin um kvennafríið hafi verið tvískinnungur,
aðferð til að komast hjá þeim óþægilegu afleiðingum sem
herskárri aðgerð hefði getað haft. I verkfalli eru settar
fram skýrar kröfur sem síðan er reynt að þvinga fram með
vinnustöðvun. Aðstandendur kvennafrídagsins lögðu
ekki fram neinar sérstakar kröfur, þótt vissulega hafi
verið vakin athygli á málefnum á borð við launajafnrétti
og dagvistarmál.36 Markmið dagsins var fyrst og fremst
vitundarvakning. Vitundarvakning er nauðsynleg allri
réttindabaráttu en fremur óljós sem afmarkað markmið
og því auðvelt að gera hana að meinlausri, fljótandi
hugmynd. Kvennafrídagurinn átti ekki að valda neinum
skaða37 ogþar átti ekki að færa neinar fórnir. Konur litu á
frídaginn sem verkfall en þorðu ekki að segja það heldur
hvísluðu því í eyru hver annarrar þrjátíu árum seinna eins
ogþær væru að rifja upp gamalt prakkarastrik.38
V
„Aðgerðir kvenna hafa aldrei verið annað en æsingur
til málamynda. [...] Það er vegna þess að aðstæður leyfa
þeim ekki að sameinast í heild sem skapar sig sjálfa
með andstöðu sinni. Þær eiga sér ekki fortíð, sögu
eða trúarbrögð sem þeim eru eiginleg. Og þær eiga
ekki sameiginlegra hagsmuna að gæta í vinnu eins og
oreigarmr.
V ið fyrstu sýn virðist sú fullyrðing Þorgerðar Einarsdóttur
að kvennafrídaginn hafi skort drifkraft ótrúleg og jafnvel
hálfmóðgandi. Hvernig er hægt að afgreiða mótmæli
sem 90% íslenskra kvenna tóku þátt í sem hættulaust
og lítt ögrandi fyrirbæri? En Þorgerður gerir skýran
greinarmun á hugmyndafræði og framkvæmd. Eins og
hún tekur sjálf fram lá áhrifamáttur kvennafrídagsins
fyrst og fremst í hinni gríðarlegu þátttöku.40 Hana var
auðvitað ekki hægt að sjá fyrir, en miðað við þau hörðu
viðbrögð sem hugmyndin um verkfall vakti hjá sumum
konum er ólíklegt að þátttakan hefði verið svo góð ef sú
leið hefði verið farin. Skipuleggjendur kvennafrídagsins
tóku þá afstöðu að breið samstaða skipti mestu máli
og í þeim anda var til dæmis mikið lagt upp úr því að
hafa fulltrúa allra pólitískra hópa með í ráðum 41 (Það
er þó rétt að minna á að þverpólitískt samstarf kvenna
þarf ekki endilega að hafa í för með sér mjög breiða
samstöðu. Rauðsokkahreyfingin starfaði upphaflega á
þverpólitískum grundvelli, í þeirri merkingu að hún var
ekki flokkspólitísk, en hugmyndir hennar voru samt
sem áður byltingarkenndari en svo að hún yrði stór
fjöldahreyfing.) Því markmiði að skapa breiðfylkingu
um kvennafrídaginn var náð og að því leyti var hann vel
heppnuð aðgerð.
22