Sagnir - 01.06.2009, Blaðsíða 38

Sagnir, 29. árgangur
andlega óæðri karlmönnum, almennt voru karlmenn
sammála þeirri staðhæfingu. I umræðum um pólitík,
bókmenntir og hluti sem tilheyrðu opinberu sviði töldu
konur sig á engan hátt jafningja karlmanna.25 Það kemur
fram í fjölmörgum heimildum sem liggja eftir konur á
19. öld að þær voru metnar út frá hæfileikum sínum til
hússtjórnar. Kunnátta í kvenlegum dyggðum markaði
stöðu kvenna, hvort sem það var innan samfélagsins eða
inni á heimilinu. Ef þær höfðu hæfileika til slíkra verka
töldust þær eftirsóknarverður kostur.26
Konur höfðu mikið með uppeldi barna sinna að gera,
þær sáu að mestu um grunnmenntun þeirra áður
en almenningsfræðsla var tekin upp. Sú menntun
fólst aðallega í kennslu í kristnum fræðum og lestri.
Menntun kvenna var mikið ábótavant þrátt fyrir stofnun
kvennaskóla á síðari hluta 19. aldar. Þær fengu lágmarks
menntun en óþarfi þótti að kenna þeim annað en það
sem gat nýst þeim við hefðbundin kvennastörf. Að mati
Ingu Huldar Hákonardóttur lá menntun að baki fyrstu
hugmyndum um bætta stöðu kvenna, bæði á íslandi og
erlendis. Þeirri menntun var fyrst og fremst ætlað að búa
stúlkur undir framtíðarhlutverk þeirra sem mæður og
eiginkonur.27 Menntuð kona var betur undir það búin að
vera eiginmanni sínum góður félagi jafnframt því að vera
betri uppalandi og húsmóðir en ómenntuð. Því var það
töluverðs virði fyrir samfélagið að mennta konur að vissu
marki.28 Aðalmótrök andstæðinga kvenréttindasinna í
baráttunni fyrir jöfnum rétti kynjanna byggðu á því að
konur væri líkamlega veikari en karlar og síðri en þeir
andlega. Stórlega var dregið í efa að konur gætu hugsað
rökrétt eða tekið skynsamlegar ákvarðanir.29 Konur voru
góðar til síns brúks en áttu með engu móti erindi inn á
opinberan vettvang þar sem karlmaðurinn réði lögum
og lofum. Heimildir benda til þess að hvorki karlmenn
né konur hafi getað ímyndað sér konur starfandi á
opinberum vettvangi. Konur voru lofaðar fyrir blítt
lundarfar og fegurð, ekki er víst að þær hafi fengið
viðurkenningu fyrir aðra kosti og eiginleika. Sérstaklega
ef þeir eiginleikar voru tileinkaðir karlmönnum t.d.
gáfur. Líklega hafa margar hæfileikaríkar konur þurft að
fela getu sína fyrir samfélagi og heimilisfólki til að eiga
það ekki á hættu að teljast ókvenlegar. Patricia Meyer
Spacks segir að þátttaka kvenna í opinberu lífi stangist á
við hefðbundnar skilgreiningar á kvenleikanum. Konur
sem skara fram úr þurfi því að gera lítið úr árangri sínum
til að glata ekki kvenleikanum.30 Þegar kostum kvenna
eða vel unnum verkum var hrósað var þeim oft líkt við
karlmenn. Sagt var að þær hefðu „karlmannshug“ og
„karlmannsgildi“ svo fátt eitt sé nefnt. Það má draga þá
ályktun að eiginleikar sem eignaðir voru körlum væru
eftirsóknarverðari en þeir sem tengdir voru kvenleika.
Karlmanni hefur verið hin mesta skömm að vera tileinkað
kvenleg einkenni, s.s. blíðlyndi. Einnig má draga þá
ályktun að hefðbundnum karlmannsverkum hafi verið
gefið meira vægi en hefðbundnum kvenmannsverkum.
Fátítt var að karlmenn tækju þátt í kvenmannsverkum en
ekki óalgengt að konur þyrftu að ganga í karlmannsstörf,
s.s. að taka til hendinni utan veggja heimilisins. Það átti
sérstaklega við á fátækari bæjum þar sem ekki var hægt
að ráða margt vinnufólk. Þó voru takmörk fyrir því
hversu langt konur máttu stíga yfir á svæði karlmanna.
Þau mörk voru dregin þar sem hið opinbera valdsvæði
karlmannsins utan heimilisins og einkalíf heimilisins
mættust. Konur máttu sýna karlmannshug í kvenlegum
málefnum sem kröfðust kjarks og þors, s.s. umsjón með
vinnu hjúa, bústörfum, matargjöfum og viðgjörningi við
fátæka.31
Sigurður Gylfi Magnússon heldur því fram að
verkaskipting kvenna og karla hafi alls ekki verið eins
fastmótuð og margir fræðimenn halda fram. í grein sinni
„Kynjasögur á 19. og 20. öld?“ bendir hann réttilega á
að flestar heimildir sem liggja eftir fólk á síðari hluta 19.
aldar eru komnar frá yfirstéttinni og menntamönnum.
Heimildirnar gefa því elcki raunsanna mynd af aðstæðum
sveitafólks. Mýtan um konur oghlutverkþeirra var sköpuð
af elítu landsins, en samkvæmt mýtu þessari snerust
störf húsmæðra aðallega um barnauppeldi og húshald.
Raunveruleiki alþýðu landsins var annar samkvæmt
víðtækum rannsóknum Sigurðar á frumheimildum frá
19. öld. Fólk sinnti þeim verkum sem þurfti hverju sinni
burtséð frá kynferði. Einungis þeir best settu gátu leyft
konum sínum að halda til innandyra og sinna kvenlegum
verkum.32 Sigurður varpar upp mikilvægu sjónarhorni
á kvennarannsóknir. Hann dregur í efa niðurstöður
fjölmargra fræðimann sem lagt hafa rannsóknir á
konum á síðari hluta 19. aldar fyrir sig. Nauðsynlegt
er að fá ný sjónarmið inn í umræðuna. Sigurður nefnir
ekki einu orði áhrif kristinna rita sem samtvinnuð voru
íslensku samfélagi og voru mikilvæg í sköpun og viðhaldi
hugmynda um hlutverk kynja. Hin svokallaða mýta um
konur sem Sigurður nefnir birtist ljóslifandi á blaðsíðum
trúarrita Islendinga sem byggð eru á gömlum grunni. Því
eru hugmyndir um hlutverkaskiptingu kynjanna ekki
uppfinning betri borgara íslands á 19. öld, þær eiga rætur
sínar að rekja til gyðing-kristnar hefða sem mótað hafa
samfélög flestra vestrænna ríkja.
36