Sagnir - 01.06.2009, Qupperneq 58

Sagnir, 29. árgangur
samhljóðandi atkvæðum. Helstu ákvæði hennar voru
eítirfarandi:
1. Að láta rannsaka girðingastæði og girðingarkostnað
umhverfis svæðið frá Þingvallavatni milli Almannagjár og
Hrafnagjár niður á móts við Ármannsfell og Hrafnabjörg
[sjákort].
2. Að rannsaka, á hvern hátt heppilegast yrði fyrir komið
að afnema búfjárrækt og ábúð á býlunum Hrauntúni,
Skógarkoti og Þingvöllum ásamt Vatnskoti.
3. Að koma í veg fyrir, að einstakir menn eða fjelög reisi
sumarbústaði eða nokkur önnur skýli á svæðinu, sem í 1.
lið getur.
4. Að skipa umsjónarmann á Þingvöllum yfir sumarið, er
gæti þar góðrar reglu.
5. Að leggja fyrir næsta Alþingi frumvarp til laga um
friðun Alþingisstaðarins forna við Oxará, að með töldu
umhverfi hans, er æskilegt þykir að friða.19
Kröfur Þingvallanefndar samkvæmt þessari
þingsályktunartillögu voru sem endurflutningur á
hugmyndum Guðmundar Davíðssonar og áttu margt
skilt við hina amerísku alríkisfriðunarleið, þar sem ríkið
tæki yfir stóran skika og sæi um rekstur og varðveislu
staðarins.
Helstu mótrök gegn þessari tillögu komu annars vegar
frá Einari Jónssyni þingmanni Rangæinga og hins vegar
frá Pétri Ottesen þingmanni Borgfirðinga. Einar notaðist
við efnahagsleg rök í ræðum sínum og þó hann teldi að
verkefnið ætti vissulega rétt á sér. Tímasetningin væri hins
vegar afleit því nú læti á að keyra fram mörg önnur stór,
brýn og kostnaðarsöm mál. Nefndi Einar í því sambandi
hugsanlega tímabæra launahækkun embættismanna og
stofnun Hæstaréttar, og þó hann neitaði því ekki að þörf
væri á endurbótum á Þingvöllum þá fannst honum „það
hart að láta strika út úr fjárlögunum nauðsynleg útgjöld
til brúa og vegagerða fyrir annað eins og þetta.“20
Pétur Ottesen þingmaður sagði aftur á móti að annar
liður ályktunarinnar, um afnám ábúðar á svæðinu, bæri
vott um óþjóðhollustu. Ef ábúð færi illa með skóginn
þyrfti að setja reglur um meðferð svæðisins en ekki leggja
niður búsetu á því:
Það er uppi sú stefna, að fjölga beri fremur en fækka
býlum, og er þá einkennilegt að heyra almennt tal um
að leggja búsældarjarðir í eyði. Við verðum að gera allt
til að framleiða sem mest, en láta ekki loftkastalamenn
og ímyndaðan þjóðarrembing hlaupa í gönur með menn
til þ ess, sem miðar að því, að minka framleiðsluna að
óþörfu.21
Þeir sem voru fylgjandi friðun töluðu einkum um sóma
þjóðarinnar og um einstæða merkingu Þingvalla í hugum
landsmanna. Einar Arnórsson prófessor og þingmaður
Árnesinga var hlynntur ályktuninni, vildi helst að
ætti ekkert að breyta Þingvöllum og taldi að þar hefði
aldrei átt að leyfa byggingu húsa og brúa né að leggja í
gegnum þingstaðinn veg. Þingvellir ættu að vera sem
líkastir því sem þeir voru á þjóðveldisöld. Gagnrýndi
Einar því fyrri framkvæmdir: „Þessi staður átti að liggja
óhreyfður, annað væri ósæmandi."22 í kjölfar samþykktar
þingsályktunarinnar var stofnuð umsjónarmannsstaða
Þingvalla. Gegndi Guðmundur Davíðsson henni frá
1920 til 1923 en þá var hún lögð niður.
Friðun rædd á þingi 1923
Frumvarp var flutt um friðun Þingvalla árið 1923. Að
því stóðu Jónas Jónsson frá Hriflu og Guðmundur
Guðfinnsson, þingmenn Framsóknarflokksins. Helstu
ákvæði frumvarpsins, sem enn voru á sömu nótum og
Guðmundur Davíðsson hafði tekið fram í greinarskrifum
sínum, voru þau að takmörk friðlandsins skyldu vera milli
Almannagjár í vestri og Hrafnagjár í austri, frá Meyjarsæti
í norðri að Þingvallavatni í suðri. Skyldi staðurinn verða
„friðlýstur helgistaður Islendinga” frá árinu 1930. Fram
að því skyldi starfa þriggja manna nefnd sem í myndu
sitja fornminjavörður, sagnfræðingur sá sem tæki að sér
ritun sögu Alþingis og formaður Búnaðarfélags íslands.
Nefndin átti að kallast Þingvallanefnd og hennar helsta
verk væri að vinna að friðun svæðisins fyrir þúsund ára
afmæli Alþingis. Nefndin átti að hafa algjört vald yfir öllu
svæðinu og þar mætti ekki reisa neinar byggingar nema
með leyfi nefndarinnar. Taka skyldi einnar krónu gjald
af hverjum gesti sem kæmi á staðinn og andvirðið átti að
nota til að prýða staðinn, laga vellina oghuga að skógrækt.
Þingvallanefndin átti síðan að ráða umsjónarmann til að
framfylgja eftirliti. Hann átti að hafa vald til að meina
mönnum aðgang eða reka af svæðinu vegna ölvunar eða
ruddalegrar framkomu.
I umíjöllun um málið voru ráðherrann Jón Magnússon
og íhaldsþingmaðurinn Sigurður H. Kvaran á móti svo
stórtækri friðun. Þeir voru á því að friða ætti skóginn
„sjerstaklega fyrir of miklu skógarhöggi eða rifi, en um
nauðsyn girðinga eru skoðanir skiftar. Svo er og sjálfsagt
að halda áfram með það, sem nú er upp tekið og veitt fje
til í ijárlögum, að laga þingstaðinn."23
Jón Magnússon taldi ennfremur ekki nauðsynlegt að friða
svona stórt svæðis sökum þess að „hin forna þinghelgi
mun ekki hafa náð nema frá vatninu upp að Almannagjá
og Flosagjá. En ekki um efri vellina."24
56