Sagnir - 01.06.2009, Qupperneq 61

Sagnir, 29. árgangur
framkvæmdir sem kröfðust þess að ríkið hefði umráð
yfir viðkomandi svæði.34 Alþingishátíðarnefndin ályktaði
því að „óska þess, með sjerstöku tilliti til hátiðahaldanna
1930, að landsstjórnin undirbúi og leggi fyrir næsta
Alþingi lagafrumvarp, þar sem hinu opinbera sjeu trygð
full umráð Þingvallalands og þess nágrennis sem þurfa
þykir“35
Friðun samþykktárið 1928
í umræðum um friðunarfrumvarpið sem lagt var
fram árið 1928 vitnaði Jónas frá Hriflu í ályktun
alþingishátíðarnefndar sem hann átti sjálfur sæti í til
rökstuðnings um mikilvægi þess að ríkið tæki svæðið
yfir.36 í annarri grein frumvarpsins var friðunarsvæðið
afmarkað og má vel sjá útlínur fyrirhugaðs þjóðgarðs á
kortinu.
Skóginn innan þessa svæðis átti að verja fyrir ágangi
sauðfés og geita sem talið var að sæktu mjög á skóginn
eða hindruðu alvarlega vöxt og viðgang hans. Oll
mannvirkja- og húsagerð var bönnuð á svæðinu og næstu
jörðum í kring, nema að fengnu leyfi. Samkvæmt þriðju
grein frumvarpsins voru Þingvellir settir undir vernd
Alþingis og gerðir að ævarandi eign íslensku þjóðarinnar.
Aðrar greinar þess kváðu á um að kosið yrði í þriggja
manna nefnd á fjögurra ára fresti, en hún átti að fylgjast
með og taka þátt í stjórnun Þingvallaog sjá um ráðningu
umsjónarmanns. Einnig voru almenn sektarákvæði.
Greinargerðin endaði með þeim rökstuðningi að friðunin
væri til merkis um þjóðrækni ogþjóðhollustu til velferðar
landsins: „Takmark þjóðrækinna manna með friðlýsingu
Þingvalla er að vernda sem best hina sögulegu helgistaði
og náttúrufegurð Þingvallasveitar.“37
Það voru einkum tvö mál sem ollu deilum, annars vegar
var það stærð svæðisins og hins vegar friðun villidýra, og
þar með refsins, innan þess.
Jón Þorláksson beitti framleiðslurökum gegn stærð
svæðisins. Að hans mati var slík „fækkun bændabýla... ekki
í samræmi við kröfur nútímans um fjölgun sveitabýla“iS
Jón sagði sfðan að friðun skógarins væri skógræktarmál.
Ennfremur taldi minnihluti allsherjarnefndar að
Þingvallasveit gæti horfið úr sögunni sem sjálfstætt
sveitarfélagefbúskapur á fjórum býlum legðist af, fjárheld
girðingyrði dýr, sérstaklegaþar sem líklegast þyrfti að girða
meðfram vegunum þar sem illmögulegt yrði að setja hlið
á þá, enda voru þeir þjóðvegir. Jafnframt þyrfti að greiða
skaðabætur til bændanna vegna rýrnunar á verðmæti j arða
þeirra. Jón Þorláksson kom með breytingartillögu sem
var í rauninni sótt beint til Þingvallanefndarinnar sem var
stofnuð að hans undirlagi árið 1925. í breytingartillögu
sinni gerði hann jafnframt ráð fyrir að ekki mætti reisa
sumarbústaði eða nýbýli austan Ármannsfells og austan
Lágafells. Ennfremur átti nefndin að fá tímabundið vald
til að stjórna, eins og hún vildi, Þingvalla-, Kárastaða og
Brúsastaðalandi.39 Breytingartillaga hans var felld.
I umræðum um málið tók Jón Baldvinsson, þingmaður
Alþýðuflokksins og einn af flytjendum frumvarpsins,
það fram að honum fyndist ræman sem minnihlutinn
mælti með allt of lítil, sérstaklega með tilliti til þess að
fólki myndi fara fjölgandi sem ferðaðist til Þingvalla,
ekki síst ef gistiaðstaðan yrði bætt. Fólk dveldi þá kannski
lengur á staðnum og myndi ganga um hraunið, en ef
ekki væri friðað þá yrði ferðamennskan átroðningur á
bóndanum.40 Taldi hann „að það sje fullkomlega rjettlátt
af þinginu að taka þann stað undir sína vernd, - gera
Þingvöll að nokkurs konar þjóðgarði, þar sem landsmenn
eigi frjálst að hreyfa sig umstærra svæði en gert var ráð
fyrir í frumvarpi 1926.“41 Jón Baldvinsson sagði líka:
það er skylda þjóðarinnar að halda þessum stað í heiðri og
sjá um, að skógurinn sje ekki upprættur og vernda landið
fyrir því að blása upp. En þetta fæst ekki nema með því
móti, að lagður sje niður sauðfjárbúskapur á þeim jörðum,
sem eru í sjálfri kvosinni í Þingvallasveit.42
Jón Baldvinsson hafði ekki trú á því að bændur myndu
hætta ábúð þó sauðfjárbeit yrði bönnuð, því hann taldi að
þeir gætu haft kýr og síðan margvíslegar tekjur af gistingu
ferðamanna á svæðinu, sérstaklega þar sem hann sá fyrir
sér að stígar eða vegir yrðu lagðir um hraunið, ekki ósvipað
og í þjóðgörðum Bandaríkjanna. Þetta myndi auðvelda
aðkomu fólksins. Jón sagði jafnframt að ef „slíkir vegir
yrðu lagðir, sem gæti verið einskonar hringbraut, efast
jeg ekki um, að fólkið mundi dreifast víðsvegar um hið
friðlýsta svæði og halda minna kyrru fyrir en tíðkast nú.“43
Jónas Jónsson færði þau rök fyrir því hversu stórt hið
fyrirhugaða svæði átti að vera að nauðsynlegt væri að
enginn gæti komist upp með að setja upp steinhús sem
spilltu útliti staðarins, enda taldi hann „að Þingvellir væru
svo mikið listaverk frá náttúrunnar hendi, að tryggja yrði
það með lögum, að mönnum gæti ekki, með fávisku sinni
haldist uppi að spilla útliti staðarins meira en orðið er!<44
Tilgangurinn með frumvarpinu væri sá að „hraunbreiðan
milli gjánna klæðist aftur samfeldum skógi, eins og
í fornöld.“45 Jónas óttaðist og sagði frá því að bæði
presturinn á Þingvöllum, Guðmundur Einarsson, og Jón
Guðmundsson, bóndinn á Brúsastöðum, hefði komið til
hugar að virkja Oxará. Óvíst er hvenær þeir sendu inn
virkjunarbeiðni en í það minnsta kom fram í símskeyti frá
59