Sagnir - 01.06.2009, Page 71

Sagnir, 29. árgangur
og pólitískri hugmyndafræði breytt í pólitískt vald. Þetta
leiðir oft til einræðu (e. monologué) í pólitískri umræðu
og söguskoðun.41
Markviss sköpun sögu
Andstæðar söguskoðanir um tilurð þjóðarsáttarinnar
skiptast augljóslega eftir pólitískum línum. Hægrimenn
halda á lofti þeirri söguskoðun að hlutur ríkisstjórnarinnar
í þjóðarsáttinni hafi verið hverfandi.42 Að sama skapi
vilja vinstrimenn hlut sinna manna sem mestan,43 en
söguskoðun hægrimannavarð ofan á oger í dagríkjandi.44
Það sem skekkir þessa annars skýru mynd, er að ASI virðist
samþykkja söguskoðun hægrimanna vegna ásættanlegs
skerfs sambandsins í sögunni.-15 Leiða má líkur að því að
markviss endursköpun sögunnar hafi átt sér stað í þeim
tilgangi að miðla pólitískum hagsmunum. Hægrimenn
hafa meðal annars rökstutt mál sitt með tilvísunum í verk
Guðmundar Magnússonar, Frd kreppu til þjóðarsáttar.
Samtök atvinnulífsins gefa út rit Guðmundar og má
í því Ijósi ganga út frá að um sé ræða sköpun sögu sem
hefur það að leiðarljósi að sveigja söguna að ákveðnum
markmiðum. Guðmundur dregur augljóslega taum
hægrimanna í stjórnmálum og markmiðið virðist vera
að fella söguna að hagsmunum atvinnurekenda og
Sjálfstæðisflokks með því að útiloka alveg ríkisstjórn
Steingríms Hermannssonar frá því efnahagsafreki sem
þjóðarsáttin 1990 telst óneitanlega vera.H<1
Guðmundur Magnússon minnist ekki á lausn Þrastar
Ólafssonar frá 1985 í rannsókn sinni.47 Á þessum tíma
var Þröstur framkvæmdastjóri Dagsbrúnar og orðinn
dauðleiður á Hrunadansi víxlhækkana kaupgjalds
og verðlags. Hann velti því fyrir sér hvernig haga
mætti kröfugerð fyrir kjarasamningana 1986. Þröstur
ræddi hugmyndir sínar við Guðmund J. og Karl
Steinar Guðnason, þáverandi formann Verkalýðs- og
sjómannafélags Keflavíkur. í kjölfarið var ákveðið,48
„auðvitað í fullu samráði við Guðmund J.“49 að Þröstur
kynnti hugmyndir sínar á félagsfundi Dagsbrúnar þann
3. nóvember 1985. Þröstur taldi að kjarasamningarþyrftu
að vera víðtækari og ábyrgð rfkisvaldsins meiri, semja
þyrfti um lífskjör í staðinn fyrir að semja um laun. Slíka
samninga mætti tengja einhverju ákveðnu hækkunarferli,
svo sem fyrirfram ákveðnum kauphækkunum. Auk
þess mætti semja um óbreytt verð á opinberri þjónustu,
búvöru, hitaveitu, rafmagni, pósti og síma og útvarpi.
Þannig yrði búinn til kaupmáttarferill. Það þyrfti að
endurskoða peningamarkaðinn og lánakerfið um leið
og öll tengsl við vísitölu væru bönnuð, þar á meðal
lánskjaravísitölu.50 Hugmyndir Þrastar byggðu á mikilli
ríkisíhlutun (e. corporatism) og vöktu talsverða athygli,
enda um kúvendingu að ræða.51 Þarna var á ferðinni
hugmynd sem virðist vera fyrirmynd þjóðarsáttarinnar
1990. I kjölfarið var hugmyndin rædd innan ASÍ, en
Ásmundur Stefánsson, forseti sambandsins sló hana út af
borðinu.52 Ásmundur lýsti því yfir að hann væri andvígur
þeirri hugmynd Þrastar að kauptryggingarákvæði
væri óþarft og að slíkt kerfi hefði gengið sér til húðar.
Jafnframt var Ásmundur algjörlega andvígur því að
afnema verðtryggingu í heild.53
Guðmundur Magnússon kemur heldur ekki auga á
að efnahagsaðgerðir ríkisstjórnarinnar voru forsenda
fyrir þjóðarsáttarsamningunum.54 Þetta á ekki geta
dulist sagnfræðingi miðað við fyrirliggjandi heimildir,
til dæmis staðfesti Seðlabankinn í Arsskýrslu 1990 að
efnahagslegur ávinningur þjóðarsáttar hefði byggt á
víðtækum skilyrðum efnahagsmála.55 Allir viðmælendur
mínir eru sammála um að ríkisstjórnin hafi verið mjög
áhugasöm í öllu þessu ferli og að þjóðarsáttin hefði
aldrei getað orðið að veruleika án ytri skilyrða sem hún
kom á í efnahagsmálum.56 Allir eru sammála um að
Einar Oddur Kristjánsson hafi verið duglegur að tala
fyrir þjóðarsáttinni, en hinsvegar er það útbreiddur
misskilningur að Einar Oddur hafi fengið viðurnefnið
„bjargvætturinn" fyrir þátt sinn í þjóðarsáttinni.57
Hið rétta er að Einar Oddur fékk viðurnefnið þegar
forstjóranefndin svonefnda sem hann fór fyrir, skilaði
ríkisstjórn Þorsteins Pálssonar efnahagstillögum um
niðurfærsluleið sem leiddu til falls stjórnarinnar haustið
1988,58 „og var svona frekar háðsyrði á Þorstein heldur en
á Einar Odd.“59
Ekki verður sagt að þær hugmyndir sem leiddu til
þjóðarsáttarhafi verið fullmótaðarhaustið 1989. Tveimur
mánuðum fyrir samninga var engin ákveðin stefna
varðandi næstu kjarasamninga af hálfu VSÍ, Þórarinn
V. Þórarinsson, framkvæmdastjóri VSÍ orðaði þetta svo
„að eftir næstu áramót myndu verkalýðsfélögin fá sínar
kauphækkanir og fyrirtækin sínar gengisfellingar."60
Hugmyndir Einars Odds voru á sama tíma óljósar og fjarri
þjóðarsátt, en þá beitti hann gömlum meðulum og hét
gengislækkun á móti hverri kauphækkun.61 Sömu sögu
er að segja af ASI, sambandsstjórnarfundur var haldinn
dagana 27.-28. nóvember 1988. Þar taldi Ásmundur
Stefánsson að verðtrygging væri frumforsenda þess að
hægt yrði að semja til langs tíma,62 sem var á skjön við það
sem um samdist í þjóðarsáttarsamningunum.63 Hvorki
Ásmundur né Einar Oddur áttu því hugmyndina að
þjóðarsáttinni, hins vegar virðast Einar Oddur og VSÍ
hafa áttað sig á því að slíkur samningur yrði hagstæður
69