Sagnir - 01.06.2009, Blaðsíða 73

Sagnir, 29. árgangur
Einari Oddi minnisvarða. ASÍ samþykkti þátttöku, en
þegar til kom var athöfnin með allt öðru sniði en ASI
hafði verið gert Ijóst, eða hugsað sér.87
Lokaorð
f kjölfar þjóðarsáttarsamninganna 1990 efuðust
margir um ágæti þeirra og hægrimenn gagnrýndu
þá á vettvangi Morgunblaðsins. Gagnrýnin sneri að
aðkomu ríkisins, því slíkt gengur gegn því sjónarmiði
frjálshyggjunnar að markaðslögmálin skulu ráða för
og að almennir kjarasamningar séu í verkahring og á
ábyrgð aðila vinnumarkaðarins. Sjálfstæðisflokkurinn
stóð utan ríkisstjórnar og átti þar af leiðandi ekki
aðild að samningunum. En þegar frá leið sáu menn að
þjóðarsáttin hafði verið mikið þjóðþrifamál og því rak
pólitísk nauðsyn sjálfstæðismenn til að eigna sér hlutdeild
í afrekinu. Ætla má að á þeim bæ hafi þótt afleitt að
vinstri stjórn ætti heiður skilinn fyrir efnahagslegt afrek.
Jafnframt hófst markviss sköpun sögu þjóðarsáttarinnar
og úr varð hin viðtekna söguskoðun, að ríkisstjórnin hafi
ekki haft styrk til að taka sjálfstætt á efnahagsvandanum.
Aðilar vinnumarkaðarins hafi átt allt frumkvæði að
samningunum, gerð þeirra og eftirfylgni. Lagt var kapp
á að gera mikið úr aðkomu Einars Odds Kristjánssonar
og VSÍ, með fulltingi Ásmundar Stefánssonar og
Guðmundar J. Guðmundssonar.
Of mikið er gert úr hlut Einars Odds Kristjánssonar;
það stangast á við heimildir að hann hafi verið höfundur
eða bjargvættur þjóðarsáttar. Tveimur mánuðum
fyrir samninga voru hugmyndir hans óljósar og fjarri
þjóðarsátt. Hins vegar vann Einar Oddur sér traust á öllum
vígstöðvum og hvatti mjög eindregið til að fara þessa leið.
Hvað þetta varðar er framlag hans til þjóðarsáttarinnar
óumdeilt. En ástæða kapps Einars Odds var sú að
þjóðarsáttin var einkar hagstæð atvinnurekendum.
Einnig er gert of mikið úr hlut Ásmundar Stefánssonar.
Hann hafði verið andsnúinn hugmyndum af þessu tagi
og hafnað hugmyndum Þrastar Olafssonar 1985 og
niðurfærsluleið forstjóranefndarinnar 1988. Hann var
andvígur því að afnema kauptryggingarákvæði og var
algjörlega andvígur því að afnema verðtryggingu í heild.
Hinsvegar var þáttur Ásmundar afgerandi þegar hann
féllst á að fara þessa leið, það var hann sem að lokum
tryggði tilstyrk ASI.
Það stenst ekki við nánari athugun að Gunnar Birgisson
hafi fengið Guðmund J. til þátttöku. Allar heimildir benda
til að hlutur Guðmundar J. í þjóðarsáttinni hafi verið
stór. Hann var sannfærður um ágæti hugmynda Þrastar
Ólafssonar og hafði lengi talað fyrir slíkum samningum
á vettvangi verkalýðshreyfingar, atvinnurekenda og
ríkisstjórnar.
ASl og Ásmundur Stefánsson samþykkja ríkjandi
söguskoðun vegna hagsmuna er tengjast jákvæðri ímynd.
ASI lætur kyrrt liggja þar sem þjóðarsáttin flokkast með
helstu afrekum sambandsins á 20. öld. Heimildir herma
að Ásmundur sem þá hafði verið forseti í 10 ár, hafi stefnt
á annan starfsvettvang. Því má ætla að hann hafi viljað
skilja vel við og lyfta þessu tímabili sínu sem forseti ASÍ.
í aðdraganda þjóðarsáttar er afar líklegt að rykið hafi verið
dustað af tillögum Þrastar Ólafssonar frá árinu 1985.
Margt bendir til að hugmyndir hans hafi verið lagðar til
grundvallar samningagerðinni seint á árinu 1989. Svo
margt líkt er með tillögum Þrastar og þjóðarsáttinni
1990, að útilokað er annað en að hugmyndir hans
hafi verið hafðar til hliðsjónar. Ef hægt er að tala um
hugmyndafræðilegan höfund þjóðarsáttarinnar 1990, þá
er það tvímælalaust Þröstur Ólafsson.
Bautasteinn sá er reistur var á Flateyri til minnast framlags
Einars Odds Kristjánssonar til þjóðarsáttarsamninganna
er dæmigerður fyrir þátt valdastofnanna 1 sköpun og
varðveislu minninga. Með því að skapa slíkan stað
minninga getur samtíminn endurskapað og viðhaldið
ákveðinni sögu í þágu ákveðinna hagsmuna. Það vekur
athygli að framlag Einars Odds til þjóðarsáttar varð ekki
til þess að hann fengi vegtyllur innan Sjálfstæðisflokksins
þann rúma áratugsem hann sat áþingi. Þegar Einar Oddur
fellur sviplega frá, þá er það hins vegar nýtt ósmekklega til
að festa goðsögnina enn frekar í sessi.
Ríkjandi söguskoðun er því afbökuð saga og dæmi um
markvissa sköpun sögu með það að leiðarljósi að miðla
hagsmunum stjórnmálaafls. Markmiðið er að sveigja
söguna að atvinnurekendum og Sjálfstæðisflokknum með
því að útiloka ríkisstjórn Steingríms Hermannssonar. Með
þessu móti er haldið á loffi ákveðinni hugmyndafræði og
stoðum rennt undir pólitískt vald. Hetjurnar voru aðilar
vinnumarkaðarins sem komu ríkisstjórninni til bjargar
á ögurstundu. Langt var seilst í þessari sögusköpun er
Gunnari Birgissyni var þakkaður stuðningur Guðmundar
J. Síðar var enn lengra seilst er Hannes Hólmsteinn
Gissurarson þakkaði Davíð Oddssyni efnahagslegan
ávinning þjóðarsáttar. Þjóðarsáttin er dæmigerð
stofnanagoðsögn sem valdastofnanirnar, Samtök
atvinnulífsins, Sjálfstæðisflokkurinn og Morgunblaðið
hafa skapað og viðhaldið með pólitískri einræðu og stað
minninga. ASÍ virðist svo samþykkja þessa goðsögn, þar
sem þjóðarsáttin styrkir ímynd sambandsins og flokkast
71