Sagnir - 01.06.2009, Qupperneq 78

Sagnir - 01.06.2009, Qupperneq 78
Sagnir, 29. árgangur þjóða til sjálfsákvörðunar (e. self-determination) og hvenær hann væri viðeigandi. Hugtakið sjálft er venjulega rakið til Wbodrow Wilsons Bandaríkjaforseta, sem í kjölfar fyrri heimsstyrjaldarinnar notaði það til að réttlæta að þau ríki sem biðu ósigur í styrjöldinni yrðu klofin í sundur og mynduð úr þeim mörg þjóðríki. A þeim tíma var í raun aðeins um að ræða einhverskonar grundvallarhugmynd, sem hafði ekkert lagalegt gildi, líkt og var á 19. öld. En ólíkt því sem tíðkaðist oítast á 19. öld var fullveldi ríkja ekki alltaf látið hafa yfirhöndina. Síðan þá hefur hugmyndin þróast þannig að sjálfsákvörðun er nú talinn lagalegur réttur, sjálfsákvörðunarréttur, og skilgreint hefur verið hverjir njóta hans.2 Eins og Wilson notaði hugtakið upprunalega voruþjóðir fyrst og fremst skilgreindar út frá landsvæði. Þá var litið svo á að sjálfsákvörðunarréttur veitti íbúum tiltekins landsvæðis - þjóðinni - rétt á að taka þátt í stjórnun ríkisins. Síðar kom upp önnur túlkun. Samkvæmt henni eru þjóðir menningarlegar einingar frekar en landfræðilegar og sjálfsákvörðunarréttur veitir þeim rétt til þess að ráða sér sjálfar án utanaðkomandi afskipta. Þessar túlkanir eru báðar viðurkenndar í alþjóðalögum og hafa jafnvel tekist á, til dæmis í tilfelli Þjóðverja í Súdetalandi.3 Báðar þessar túlkanir geta rekist á við hugmyndir um fullveldi ríkja og friðhelgi yfirráðasvæðis þeirra en einkum þó sú síðari. Hún veitir þjóðum sem skilgreindar eru með vísan til sameiginlegrar menningar rétt á að ráða sér sjálfar ogþar með einnig að kljúfa sig frá ríkjum sem ekki eru þjóðríki. Þannigkemst sjálfsákvörðunarréttur í hreina mótsögn við hugmyndina um friðhelgi yfirráðasvæðis. Vegna þessa hefúr verið nauðsynlegt að skilgreina hvenær sjálfsákvörðunarréttur þjóða á við, og hvenær friðhelgi yfirráðasvæðis er talin mikilvægari. Nú er það svo að frá lokum síðari heimsstyrjaldar hefur einn mikilvægasti vetvangur alþjóðlegrar ákvarðanatöku verið Sameinuðu þjóðirnar og þá helst öryggisráðið. Þrátt fyrir að nafnið gefi ef til vill annað til kynna, þá eru Sameinuðu þjóðirnar samtök ríkja. Þannig eru það ríki heims sem móta sín á milli leikreglurnar sem þau skulu sjálf fara eítir, þar á meðal reglurnar sem snúa að ósjálfstæðum þjóðum. Flestum ríkjum er mjög annt um friðhelgi eigin yfirráðasvæðis og þau hafa alla tíð haft það í huga þegar sjálfsákvörðunarréttur hefur verið til umfjöllunar. Þess vegna hefur það verið svo að frá því að fyrst var tekið að líta á sjálfsákvörðun sem rétt hafa alltaf verið slegnir varnaglar, sem árétta að þó sá réttur sé mikilvægur, sé réttur ríkja til landamæra sinna - það er friðhelgi yfirráðasvæðis - mun mikilvægari. Sú niðurstaða sem ríkin sem nú þegar njóta sjálfsákvörðunarréttar hafa sæst á er að mikilvægara sé að varðveita gildandi ríkjaskipulag en að stokka það upp í nafni sjálfsákvörðunarréttar þjóða. Það geti þó gerst, en aðeins í vissum undantekningartilfellum sem alþjóðasamfélagið, eða í það minnsta meginþorri ríkja, hefur í gegn um árin sæst á hver eru. Þjóðir í skilningi laganna Spurningin um hvenær skuli veita hópi fullveldi á forsendum sjálfsákvörðunarréttar og á kostnað friðhelgis yfirráðasvæðis er í raun spurningin um hverjir hafa rétt á því að skilgreina sig sem þjóð í lagalegum skilningi. Auðvelt er að segja að þjóð sé hópur sem deilir sömu menningu, tungu, sögu og jafnvel landsvæði. Slíkt dugir þó ekki þegar kemur að alþjóðalögum og í staðinn þarf að skilgreina nákvæmlega hverjir eru handhafar „sjálfsins" í sjálfsákvörðunarrétti; hverjir geta talið sigþjóð sem á rétt á að vera fullvalda. Skilgreiningarnar sem ríki heims hafa getað komið sér saman um eru þröngar og ganga út frá því að friðhelgi yfirráðasvæðis skuli ávallt njóta vafans. Ef sjálfsákvörðunarréttur þjóða á að geta rofið friðhelgi yfirráðasvæðis ríkja þarf að rökstyðja það, en ekki öfugt. Skilgreiningin á sjálfsákvörðunarrétti hefur þróast í tímans rás. Þegar hugmyndin kom fyrst fram eftir fyrri heimsstyrjöld var hún mjög óljós og í raun notuð á hálfgerðan hentistefnuhátt til þess að kljúfa í sundur þau ríki sem töpuðu stríðinu. Henni var ekki ætlaður neinn fastmótaður staður í alþjóðakerfinu. Það breyttist hins vegar með stofnun Sameinuðu þjóðanna. I fyrstu grein stofnskrár samtakanna er tekið fram að hlutverk Sameinuðu þjóðanna sé, meðal annars, að: „Stuðla að vinsamlegum samskiptum á milli þjóða sem byggjast á virðingu fyrir grundvallarhugmyndunum um jafnrétti og sjálfsákvörðun þjóða..!'4 Þar með var hugmyndin um sjálfsákvörðun orðin grundvallarhugmynd sem æðsta stofnun alþjóðakerfisins var byggð á. Þrátt fyrir þetta er nauðsynlegt að gera sér grein fyrir því að á þessum tíma var ekki orðin til nein föst skilgreining á því hvað sjálfsákvörðunarréttur væri og þess vegna var enn ekki um annað að ræða en grundvallarhugmynd. Þessu til staðfestingar er það þegar síðar í stofnskránni er talað um svæði sem ekki njóta sjálfstæðis. Þar er ekkert talað um sjálfsákvörðunarrétt og minnst á sjálfstæði sem eina af mögulegum leiðum fyrir þessi svæði til þess að fara í framtíðinni.5 Þróunin yfir í sjálfsákvörðun sem rétt þjóða til sjálfstæðis átti sér stað á sjötta áratuginum þegar farið var að veita 76
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88

x

Sagnir

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.