Nýtt Helgafell - 01.04.1959, Page 74

68
HELGAFELL
Úr einu í annaö
Listin að spyrja — Listin að lifa.
Ekki veit ég af manni í þessu landi, umsetn-
ari vopnfimum óvinaher, en Valtýr Stefánsson
var, fyrst eftir að hann gerðist ritstjóri Morg-
unblaðsins. Fjöldi manns virðist hafa verið æfð-
ur í því skyni að fá unnið á þessum kaldrifjaða
„útsendara auðvaldsins". Samræmdar árásar-
greinar birtust í mörgum blöðum, og var aðal-
efni þeirra það, hve Valtýr væri illa skrifandi,
hvað hann væri auðsveipur þjónn danskra kaup-
manna — það tvennt sem þá var smánarlegast
á íslandi — og hve hann umgengist sannleik-
ann af lítilli virðingu. Meðan látlaus kúlnahríð-
in dundi á Valtý úr mörgum áttum, sat hann
furðuótruflaður og vann skipulega að því mark-
miði sínu, að hreinsa burt úr eigin herbúðum
áhrií þeirra dönsku og íslenzku óheillamanna,
er töfðu fyrir því að blað hans mætti verða
frjáls vettvangur fyrir þau framfaraöfl, er höfðu
vilja og afl til að vinna af heilum huga fyrir
þjóðina. En samhliða lagði hann styrkan grund-
völl að sjálfstæðri stofnun, er stæði undir blaða-
fyrirtæki hans, sem hann hafði bundið miklar
tryggðir við.
Þeir sem renna augum yfir síður Morgun-
blaðsins eftir að Valtýr gerðist ritstjóri þess, og
hafa jafnframt í huga hin mörgu trúnaðarstörf
hans í þágu íslenzkrar menningar — og atvinnu-
mála, kemur það ekkert kynlega fyrir þó stund-
um hafi mátt sjá hann þreytulegan, á leið heim
að löngum starfsdegi liðnum. Og engum mun
hafa látið sér koma í hug að hann hefði misst
kjarkinn til að brjótast að því marki, er hann
hafði sett sér. Nei, þvert á móti, það voru keppi-
nautarnir, sem gáfust upp. Meðan ýmsir þeir
sem áður sóttu að honum með hvassbrýndustu
vopnum, hrundu eins og flugur ofaní feit og’ró-
leg embætti og lögðu niður rófuna, eða voru
svældir út úr grenjum sínum af kaldrifjuðum
samstarfsmönnum, sótti Valtýr stöðugt á bratt-
ann og lagði nótt við dag.
Mörgum mun eflaust finnast að sá minnis-
varði, sem Valtýr hefir reist sér með risabygg-
ingunni við Aðalstræti, mundi einn nægja til
að bjarga nafni hans inn á spjöld sögunnar, og
sannarlega er Morgunblaðshöllin reisulegt hús,
og fyrirtækið sem þar starfar vottur óvenjulegr-
ar framsýni og dugnaðar. En önnur afrek munu
ljá nafni hans varanlegri stað í sögunni. Störf
hans í þágu íslenzkrar menningar og blaða-
mennsku ber enn hærra.
Valtýr Stefánsson hafði ekki mikinn tíma af-
lögu um dagana til að liggja yfir þvi að fága
það sem hann var að skrifa, enda sjálfsagt ekki
^etlað því langa lífdaga. Hann skrifaði alla tið
til að lifa og þjóna sinni samtíð, en buðust
fá tækifæri að lifa til að skrifa, skrifa fyrir
framtíðina. En ef til vill er það meðal annars
af þeim sökum að verk hans, líklega þó sér-
staklega samtölin, munu lifa lengur en þær
byggingar er við reisum traustastar.
Gæfu íslands hefur orðið flest að vopni á þess-
ari öld. Fjölmargir þeirra manna, sem náð hafa
valdastöðu í landinu, hvar í flokki sem þeir
stóðu, hafa snúizt þar til baráttu fyrir auknu
frelsi, andlegu og efnalegu, en ekki treysti ég
mér til að benda á annan mann, er þar hefir lagt
af mörkum meira en Valtýr Stefánsson ritstjóri.
Nú þegar viðtöl Valtýs Stefánssonar, þau er
hann átti við menn og konur þessa lands undan-
farna áratugi, og upphaflega birtust í blaði hans,
eru svo mjög á dagskrá, og bækur hans metsölu-
bækur, hlýtur sú spurning að vakna, hvernig á
því geti staðið, að enginn talar nú lengur um
það, hve Valtýr sé illa skrifandi, heldur þvert
á móti keppast nú allir við að lofa skrif hans.
Jú, fólk beygir sig að lokum fyrir köldum stað-
reyndunum, eða réttara sagt, staðreyndirnar
reynast allri óskhyggju lífseigari. Og í hverju
liggur það, að þessi gömlu, rykföllnu viðtöl,
flest hripuð upp á hlaupum, reynast nú hinar
vinsælustu bókmenntir? Var Valtýr Stefánsson
eftir allt saman fæddur listamaður, jafnvel gef-
inn sérhæfileiki til að leggja fyrir menn svo
lævísar spurningar, að hugur þeirra stóð sem op-
in bók til gagngerðrar rannsóknar, eða bjó hann
yfir skyggnihæfileikum umfram aðra menn? Jú,
vissulega er Valtýr Stefánsson gæddur margvís-
legum leiftrandi gáfum. Hann hefur ágætan
penna, marga þá hæfileika er rithöfundum
eru nauðsynlegastir. Vel og dyggilega hefir hann
ávaxtað sitt pund og aldrei hopað fyrir erfið-
leikunum. Að ýmsu leyti hefur það líka verið
honum til gæfu að eiga mjög ófyrirleitna and-
stæðinga. En núna er mjög auðvelt að átta sig
á því hvaða hæfileikar hafa orðið honum nota-
drýgstir, og ber þar að sama brunni og hjá þeim
fyrirrennurum hans, sem langlífir hafa orðið
með þjóðunum. Skarpskyggni og hreinskilni hafa
haldizt í hendur, vísindaeðlið og virðingin fyrir
manneskjunni. Andspænis ólíkum mönnum nýtur
Valtýr trúnaðar þeirra af því hin brennandi for-
vitni hans er svo mannleg og laus við þá ágengni,
sem lýsir sér í því að verða fyrri til að kynna
sig. Hann snýr sér ekki til fólks til að kenna
því að hugsa eða lifa, heldur til að fræðast af
þvi, kynnast mönnum og málefnum þeirra. Og
þetta er skýringin á hinni ótrúlegu fjölbreytni