Helgafell - 01.04.1954, Síða 10

8
HELGAFELL
armiði bezt komin á íslandi, er það sú röksemd fyrir vorum málstað, sem
hefur mest almennt gildi, ofar eigingirni og þjóðernistilfinningu.
Það liggur í hlutarins eðli, að samkvæmt þessu sjónarmiði þyrfti það
alls ekki að vera æskilegt, að öll menningarverðmæti væru geymd í föður-
landi höfunda þeirra. Snilldarverk flestra þjóð'a eru dreifð um allan heim,
og enn hefur engum dottið í hug að gera allsherjar tiltekt í söfnum veraldar-
innar og flytja hvern hlut heim til föðurhúsanna. Með því mundi menn-
ingin verða fátækari, og hið lifandi samband milli andlegs lífs ólíkra þjóða,
sem skapast af skilningi á menningu annarra, mundi þá rofna. Mundu
Hollendingar auðgast, ef þeir heimtu öll málverk Rembrandts heim og
sviptu þannig aðrar þjóðir þeim tækifærum, sem þær nú hafa til að’ kynnast
af eigin raun hinum mikla meistara? Hefðu ekki íslendingar efni á því og
hag, að nokkur af snilldarverkum mestu listamanna vorra væru geymd í
frægustu söfnum veraldar?
Fornbókmenntir Islendinga eru ekki eign þeirra einna, heldur allra þeirra
manna, sem læra að meta þær að verðleikum. Það er hin mesta upphefð
Islendingum að hafa orðið slíkir veitendur á sviði heimsbókmenntanna, og
bak við' kröfur Islendinga á ekki að búa eingöngu eigingirni, heldur löngun
til þess, að slík verðmæti megi bera sem ríkulegastan ávöxt. Reynslan
hefur sýnt og sannað, að engir komast í hálfkvisti við Islendinga í lestri og
skýringum á texta handritanna. Endurheimt þeirra mundi því gera oss
kleift, að verða öðrum þjóðum enn veitulli á þessu sviði, og það ætti að
verð'a oss hið æðsta markmið.
Svo er að sjá sem Danir hafi í tillögum þessum gengið mjög langt í þá
átt að fullnægja kröfum íslendinga að þessu leyti. Hefðu þær komið til
framkvæmda er öruggt, að' Reykjavík hefði þegar orðið höfuðaðsetur allra
rannsókna í fom-íslenzkum fræðum, og lögð var áherzla á það í tillögunum,
að sem bezt skyldi búið að' vísindalegum rannsóknum. Það var því í raun
og veru mikill sigur, að Danir skyldu veita rétti vorum slíka viðurkenningu.
V.
Neitun íslendinga á því að hefja umræður við Dani á grundvelli þess-
ara tillagna virðist hafa vertð byggð á röngu mati á hinum raunverulegu
aðstæðum í málinu. Tilfinningarnar hafa verið alls ráðandi undir vígorð-
inu: allt eða ekkert. Samt ætti það að vera hverjum manni ljóst nú orðið,
að séu Dönum settir þeir kostir, gæti verið hætta á, að vér fengjum ekkert
fremur en allt.
Það er aðeins tvennt, sem réttlætt getur afstöðu íslenzkra stjórnarvalda.
Annars vegar, að því hafi verið trúað, að hægt væri með harðfylgi að knýja
fram hagstæðara tilboð, án þess að hætta væri á samningsslitum, og hins
vegar sú skoðun, að með samningum á sameignargrundvelli mundu Islend-
ingar fyrirgera kröfu sinni til meiri afhendingar eða fulls eignarréttar síðar.
Hvorugt þetta virðist að vorum dómi hafa við gild rök að styðjast. Með
því að hafna öllum samningum hefur málinu verið komið í algera sjálf-
beldu, en í umræðum við Dani hefði mátt ganga úr skugga um það, að rétti