Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2003, Qupperneq 40

JÓN ÓLAFSSON
þessu hefri, en mig langar að beina athyglinni að einu einkenni hennar,
sem einkennir líka gagnrýnina sem rökgreiningarheimspekingar beindu
löngum gegn þeim pragmatisma sem átti uppstök sín í heimspeki banda-
rísku heimspekinganna Johns Deweys, Williams James og Charles
Peirce í upphafi aldarinnar. I stuttu máli má segja að gagnrýnin varði at-
riði sem liggur til hliðar við megin ádeiluefhi Poppers - afsönnunarleys-
ið. Hún snýst um merkmgu hugtakanna. Ernest Nagel kemur ágætlega
orðum að þesari gagnrýni þegar hann segir:
... [kjenningin er sett fram með svo óljósum hætti og í slíkum
myndhverfingum að næstum hvað sem er virðist geta átt við
hana. Nú er ég ekki að amast við myndhverfingum per se, þ\'í
að ég er mér vel meðvitaður um gildi myndhverfinga og hlið-
stæðna við að setja fram og byggja upp kenningar í öllum
greinum vísinda. ... Freudískt orðalag virðist mér svo „opið“ og
losaralegt að þótt vissulega feli það í sér tillögur að lausnum, þá
er ómögulegt að segja til um hvaða tilgátur kenningin leiðir af
sér, eða hvort það sem hún virðist leiða af sér, leiðir í raun að-
eins af aðstæðunum og því sem einhverjum dettnr í hug að
tengja saman.
Hér er í hnotskurn að finna gagnrýni sem vísindin vekja upp gagnvart
öllum tilraunum til að ná vitsmunalegum tökum á einhverjunt veruleika.
Hugtökin eru ekki nógu skýr, það er hægt að túlka þau á ýmsa vegu og,
sem verra er, það er erfitt eða ómögulegt að segja til um hvaða túlkun er
betri eða réttari en önnur. Þannig má segja að gagnrýni vísindahyggju á
Freudisma megi túlka að hluta í því ljósi að þar birtist almenn gagnrýni
á þær tegundir rannsókna sem falla ekki að tilteknum kröfum hennar um
meðferð, sönnun og afsönnun tilgátna annarsvegar, meðferð og merk-
ingu hugtaka hinsvegar. Það er því freistandi að sjá hvort sú hugmynd
Freuds að kenningu hans skuli skilja sem fullgilda vísindakenningu megi
setja í samband við annan skilning á vísindum heldur en þann sem rök-
fræðileg raunhyggja leiddi af sér beint og óbeint.
Sumir pragmatistar á fyrri hluta síðari aldar reyndu þetta. Sem dæmi
má nefna Sidney Hook sem starfaði lengi við New York háskóla sem oft-
ar en einu sinni spurði þeirrar spurningar hvernig gera mætti grein fyrir
muninum á því að hafa Odipusarduld og hafa hana ekki. Hvaða gögn eða
upplýsingar geta leitt til þess að sálgreinir komist að þeirri niðurstöðu að
38