Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2003, Page 70

SIGUHÐUR J. GRETARSSON
legum minningum og órum gegnir lykilhlutverki í mótun skapgerðar þá
er fæst í fari fólks eins og það sýnist. Maður sem læmr vel að öðruni get-
ur gert það af því að honum er annt urn hann eða af því að hann hefur
bælt og göfgað hatur sitt á sama manni. Dærnið er stuttaralegt og vita-
skuld er ekki útilokað - hvar sem memi standa andspænis sálgrehiingu -
að þeir viti og viðurkenni að fólk geti breytt þvert um geð sér. En í sál-
greiningu eru viðmið um hvað sé ramiverulegt óljósari en í hversdegin-
um. Það er í raun aðeins sálgreinandinn sjálfur sem getur skorið úr um
það hvort urn bælingu sé að ræða. Og þar með hefur fræðilegi vandhm
aftur færst frá rannsóknasamhenginu að sálgreiningarviðtalinu.
Ef bæhng minninga og tilfinninga er eins konar algildur veruleiki á bak
við veruleikann þá er mikil hætta á þ\;í, ekki síst frá sjónarhóh aðferða-
fræðihefðar sem forðast óþarfan aukafarangur, að kenningin öðlist stöðu
forsendu eða lögmáls áður en hún er skoðuð. Það verðm' með öðrum orð-
um ekki prófunaratriði hvort bæling eigi sér stað heldur felast fi-æðin í því
að sýna að hún skuli vera fyrir hendi. Aðalhlutverk fræðamra verðut þá
túlkun á því sem hefur skeð, fremur en að spá því sem á efdr að gerast. Víst
er að öll vísindi byggjast að einhverju leyti á óprófuðum forsendum, og
vera kann að sálfræðingar þurfi að huga betur að hvaða forsendur leynist
að baki kenningum þeirra. En þeir hafa af mörgum ástæðmn, meðal ann-
ars þeim sem að ofan greinir, haft vantrú á bælingu sem ahsherjarforsendu.
Og sálfræðingar eru ekkert að neita því að kvíði geti haft mótandi áhrif á
skapgerð fólks, þó þeir efist nú um bælingarkenningu Freuds. Rannsóknir
á áhrifrun kvíða á skapgerð fólks hafa borið árangur án þess að þeint fylgi
sá aukabúnaður um bælingu og k\nóra sem Freud mælir með.10
Af nýlegum rannsóknum sem snúa að hugmyndum Freuds má nefna -
og kannski einhver hrökkvi við - að rannsóknir á skapgerðarþróun hafa
síðustu áratugi ekki rennt jafneindregnum stoðmn undir mikilvægi
bernskureynslu og flestum hefur sýnst blasa við, meðal annars fyrir til-
stilli sálgreiningar. Þar er Freud ekkert einn á báti, heldur rær með fjand-
vinum sínum félagsnámskenningarmönnum, sem voru af skóla atferlis-
hyggjumanna. Svo virðist sem þeim lagsbræðrum hafi hætt til að líta
fram hjá þætti meðfædds lundernis11 og einnig að vanmeta sveigjanleika
skapgerðarþróunar.
10 Kagan, J. (1994). Galen’spropbecy: Temperament in human nature. New York: Basic
Books.
11 Kagan, J. (1984). The nature ofthe child. New York: Basic Books.
68