Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2003, Page 99

DORAIMEÐFERÐ FREUDS
Ritgerð Freuds skiptist í aðfaraorð, sjúkrasögu Dóru og eftirmála en
sjúkrasagan er aftur þrígreind og skiptist í sögu Dóru og sjúkdómsein-
kenni sem lagt er út af, því næst er sagt ffá fyrri draurni hennar og loks
seinni drauminum.
Sagan af sálgreiningu Dóru er sorgarsaga af misheppnaðri sálgrein-
ingu. Mjög mikið hefur verið skrifað um þennan stutta texta sem gegnir
lykilhlutverki í höfundarverki Freuds. I fyrsta lagi getum við lært sitthvað
um hugtökin „yfirfærslu“ og „gagnyfirfærslu“. I öðru lagi sjáum viðhorf
Freuds til kvenna og kynferðis þeirra birtast skýrar hér en í seinni grein-
um hans um þetta efni. Það tengist í þriðja lagi þekkingarfræði sálgrein-
ingarinnar eða „reðurmiðjun“ (e. phattocmtrism) hennar. Og í þórða lagi
eru bókmenntaleg einkenni textans ótvíræð og ákaflega athyghsverð
enda hafa bókmenntafræðingar fest mikla ást á þessum texta sem bók-
menntatexta sem býður upp á margvíslega túlkunarmöguleika. Hér á eft-
ir verður fjallað um þessi fjögur lykilatriði.
Yfirfærsla - gagnyfirfærsla
í Túlkun drauma talar Freud um yfirfærslur en notar hugtakið í mjög víð-
um skilningi um það hvernig áhersla flyst af einu merkingarbæru atriði
yfir á annað. Munurinn á milli hugtakanna „yfirfærslu“ (þ. (Jbertragung,
e. transference) og „tilfærsiu“ (þ. Verschiebung, e. displacement) er sá að
spenna sem byggst hefur upp kringum ákveðið hugtak/hugmynd flyst yf-
ir á annað hugtak/hugmynd og þetta er frumaðgerð sem er aðeins hluti
af yfirfærslunni. Eina bamið sem Freud sálgreindi hét Hans og hann
elskaði móður sína en hataði föðurinn sem tók hana frá honum og vegna
þessara tilfinninga óttaðist Hans litli refsingu föðurins eða geldingu
hans. Þennan ótta færir Hans af föðurnum yfir á hesta, aðrar tilfærslur
koma til og þéttast í ofsahræðslu (e. phobia) við hesta sem leiddi til þess
að drengurinn gat ekki farið út úr húsi. Allt þetta ferli er yfirfærsla.12
Oftast er þó hugtakið notað um tengslin á milli sálgreinandans og
sjúklingsins. I sambandi þeirra færir sjúklingurinn til margs konar tákn-
merkingu og tilfinningar í garð ástvina og yfirfærir þetta á sálgreinand-
ann. Skilningur Freuds á gildi yfirfærslunnar dýpkar stig af stigi. Fyrst
leit hann á yfirfærsluna sem hindmn sem yrði að yfirvinna, hún væri erf-
iður en nauðsynlegur milliliður á milli sálgreinandans og hins dulvitaða
12 Dagný Kristjánsdóttir, 1996, s. 59-65.
97