Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2003, Síða 5

Hinsta kveðja
Nokkur upphafsorð um endalokin
Dauðinn sem endalok er ekkert. Hann er ekki það sem tekur við þegar
einhverju lýkur heldur bara þetta: Að því lýkur. Hvað dauðinn sé og hvað
taki við eftir hann eru því gjörólíkar spurningar og hver svo sem trú
manns á það sem taki við að lífinu loknu kann að vera getur hún engu
breytt um ráðgátuna sem endalokin skapa. Við þessa ráðgátu hljóta hins-
vegar allir að glíma, á einn eða annan hátt. Dauði sjálfs manns og ann-
arra: Hvað merkir dauðinn í lífinu?
I grein sinni „Návist dauðans. Frásagnir þriggja manna af dvöl sinni í
fangabúðum nazista" ber Alfrún Gtmnlaugsdóttir saman þrjú verk sem
hvert með sínum hætti fjallar um reynsluna af dvöl í þýskum fangabúð-
um á árum síðari heimsstyrjaldarinnar. Tvö verkanna eru eftir heims-
þekkta rithöfunda sem tekið hafa þetta óhugnanlega viðfangsefhi bók-
menntalegum tökum. Annar þeirra, ítalinn Primo Levi, er einkum
þekktur fyrir skrif sín um þessa reynslu og víðtækar afleiðingar hennar
fyrir sálarlíf, skáldskap og mannlega hugsun, en fýrstu bækur hans um
dvöfina í Auschwitz komu út fýrir rúmri hálfri öld. Hinn höfundurinn
skrifaði ekki um fangabúðir fýrr en seint á ferli sínum. Þetta er spænski
rithöfundurinn og stjórnmálamaðurinn Jorge Semprun sem var sendur
til Buchenwald árið 1943. Þriðji höfundurinn er mun minna þekktur og
ekkert utan Islands. Það er Leifur Muller sem var tvö ár í Sachsenhausen
fangabúðunum og ritaði um dvölina strax að stríðinu loknu 1945. Álfrún
getur sér þess til að bók Leifs Muller, Ifangabiíðiim nazista, kunni að vera
fýrsta bókin af þessu tagi í heiminum þar sem fýrrverandi fangi Þjóðverja
lýsir reynslu sinni. Leifur er reyndar þekktari nú vegna viðtalsbókarinn-
ar Býr Islendingur hér?, sem Garðar Sverrisson skrásetti og kom út fýrir
15 árum, aðeins fáum mánuðum efdr dauða Leifs.
Verk þessara þriggja höfunda og munurinn á viðbrögðum þeirra við
3