Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2003, Síða 28

ÁLFRÚN GUNNLAUGSDÓTTIR
þá út eins og heitar lummur og var þýdd á þölda tungumála. Hvers vegna
þetta áhugaleysi framan af og svo skyndilegur áhugi? LeH skýrir það
þannig, að Evrópa hafi verið í sárum efdr heimsstyrjöldina og að menn
hafi verið að reyna að byggja upp það sem lagt hafði verið í rúst, þess
vegna hafi þeir ekki verið tilbúnir til að rifja upp sársauka og erfiðleika
stríðsáranna. En þetta hafi horft öðruvísi við um áratug síðar (329-330).
Auk þess var ný kynslóð vaxin úr grasi. Og eftir það hætti Levi aldrei að
skrifa og skrifaði um fleira en reynslu sína af fangabúðum nazista. Hann
skrifaði skáldsögur og líka greinar.
Primo Levi lætur þess ekki getið hvort hann hafi breytt einhverju í Se
questo é un uomo við seinni útgáfu bókarinnar 1958. Um það hefði verið
fróðlegt að fá að vita. Hann hafði raunar byrjað að skrifa áður en hann
kom heim til Torino, en orðið að henda því jaftióðum. Hefðu slík blöð
fundist í fórum hans í Auschwitz, hefði það getað kostað hann lífið.
Hann fór að skrifa þegar hann fékk vinnuna á rannsóknarstofunni. Um
leið og hann steig yfir þröskuld rannsóknarstofunnar, rakst hann á kunn-
ingja sem oft skaut upp kollinum á sunnudögum: Sársaukann sem fylgdi
því að muna og rifja upp. Upplifa sjálfan sig sem manneskju. Og þá tók
hann blýant og stílabók sem hann hafði fengið til umráða og „ég skrifa
það sem ég mun engum geta sagt“.ls
Þörfin fyrir að segja frá var til staðar meðan á fangavistinni stóð.
Að læra að vera ekki maður, að bregðast ekki við eins og venjulegur
maður mundi gera, var eitt af því erfiðasta. Afleiðingin varð sú að menn
fylltust skömm á sjálfum sér. Afmennskunin byrjaði um leið og komið var
til búðanna. Ekki aðeins föt og persónulegar eigur voru teknar af mönn-
um, heldur var líka rakað af þeim allt hár, á höfði, kynfærum og undir
höndunum. I stað nafns fengu þeir númer. I stað orða sem létu kunnug-
lega í eyrum voru komin ffamandi orð og öskur. Daginn sem Levi kom
til Auschwitz voru hann og ferðafélagar hans, þeir sem ekki höfðu verið
sendir í gasklefana, látnir hlaupa allsnaktir langa leið úr einum skála yfir
í þann næsta þótt um hávetur væri. Samt voru þeir næsta grunlausir um
hvað biði þeirra. Þetta var aðeins byrjunin. Leiðin átti eftir að liggja nið-
ur á við og kannski enda í dauða. Að lokum skildist þeim að til að halda
lífi yrðu þeir að hætta að vera menn (21-23).
Þegar fangarnir hlupu naktir úti við komuna til Auschwitz voru þeir
15 Primo Levi, Se questo é un uomo, bls. 126: „[...] e scrivo quello che non s-aprei dire a
nessuno.“
26